کار ما در حدی پیش رفته که یک گروه ۲۵ نفره تشکیل دادیم و به‌صورت مدام کار می‌کنیم و اگر بازار با ما همراهی کند، می‌توانیم افراد و روستاهای بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم. همه این ۲۵ نفر زن هستند اما از آن‌جایی که معمولاً عروسک‌ها در حال انجام کاری هستند
مسؤول گروه زنان عروسک‌ساز روستای اردبیلک گفت: از آن‌جایی که قبل از آن عروسک‌های بومی در روستای ما وجود نداشت، با مادربزرگ‌ها و سالخوردگان روستا ارتباط برقرار و در مورد پوشش‌های مختلف زنان و مردان روستایی از آن‌ها پرس‌وجو کردیم. مثلاً در مورد تفاوت پوشش دختر با زن، فرد مسن و جوان، یک نوعروس با کسی که بچه داشت و... سؤالاتی پرسیدیم و وقتی این ریزه‌کاری‌ها و جزئیات را به‌دست آوردیم، شروع به دوختن عروسک‌ها کردیم.
چند سالی است که بحث احیای سنت‌ها، آداب و رسوم و صنایع دستی فراموش‌شده در کشور ما رونق گرفته و در برخی از شهرها و روستاها این کار انجام می‌شود. در این زمینه یکی از اتفاقات مبارکی که در برخی از روستاها شاهد آن بودیم، احیای عروسک‌های بومی و محلی و ثبت جهانی برخی از این عروسک‌هاست.
در روستای اردبیلک از توابع بخش مرکزی شهرستان قزوین نیز زنانی دست به کار شده‌اند و عروسک‌هایی با استفاده از ویژگی‌های فرهنگی و بومی خود خلق کرده‌اند. فاطمه بهرامی مسؤول گروه ۲۵ نفره از زنانی است که عروسک‌های این روستا را که حالا با برند "کیوانو" عرضه می‌شوند با سرپنجه‌های هنرمند خود می‌دوزند و به سایر شهرها و روستاها معرفی می‌کنند.
بهرامی در رابطه با انگیزه‌های آغاز این کار به خبرنگار مهرخانه گفت: قبل از این که وارد کار عروسک‌ها شویم در روستای اردبیلک با همکاری چند نفر از زنان روستا یک شرکت تعاونی را به ثبت رساندیم و حدود ۸ سال مدیرعامل این شرکت بودم. کار در این شرکت تعاونی باعث شد تجربیات خوبی کسب کنم اما مشکلاتی پیش آمد که باعث شد کار در شرکت تعاونی را پیگیری نکنم.
کشف جزئیات عروسک‌ها در گفت‌وگو با مادربزرگ‌ها
او افزود: سال ۹۳ گروه آوای طبیعت پایدار که در زمینه محیط‌زیست فعالیت می‌کنند، طی برنامه‌ای به روستای ما آمدند. ما قبل از آن عروسک‌های پلاستیکی می‌خریدیم و برایشان لباس می‌دوختیم و به فروش می‌رساندیم. اعضای این گروه وقتی کار ما را دیدند، پیشنهاد دادند عروسک‌هایی با استفاده از فرهنگ و هویت خودمان درست کنیم. از آن‌جایی که قبل از آن عروسک‌های بومی در روستای ما وجود نداشت، با مادربزرگ‌ها و سالخوردگان روستا ارتباط برقرار و در مورد پوشش‌های مختلف زنان و مردان روستایی از آن‌ها پرس‌وجو کردیم. مثلاً در مورد تفاوت پوشش دختر با زن، فرد مسن و جوان، یک نوعروس با کسی که بچه داشت و... سؤالاتی پرسیدیم و وقتی این ریزه‌کاری‌ها و جزئیات را به‌دست آوردیم، شروع به دوختن عروسک‌ها کردیم.
مسؤول گروه زنان عروسک‌ساز روستای اردبیلک با اشاره به این‌که در مراحل اولیه عروسک‌های تولیدشده بازارپسند نبودند، بیان داشت: البته، این عروسک‌ها به لحاظ سنتی و بافت فرهنگی جذابیت داشتند اما برای این‌که یک بچه آن‌ها را دوست داشته باشد و بخرد چندان جذاب نبودند. با این وجود، مؤسسه آوای طبیعت پایدار اوایل این عروسک‌ها را از ما می‌خریدند و هدیه می‌دادند که این کار باعث دلگرمی ما می‌شد. تقریباً یک‌سال کار به همین شکل ادامه پیدا کرد تا این‌که خودمان به‌تدریج وارد بازار شدیم، در نمایشگاه‌ها شرکت کردیم و عروسک‌ها را در مکان‌های تاریخی و مؤسسه‌های فرهنگی و گردشگری عرضه کردیم.
بهرامی در ادامه گفت: عرضه عروسک‌ها به‌صورت مستقیم موجب شد مردم به‌تدریج از کار ما استقبال کنند. به‌صورت مستقیم عروسک‌هایمان را عرضه می‌کردیم و دیدیم به‌تدریج مردم استقبال کردند. به‌ویژه به این دلیل که این عروسک‌ها پیشینه و شناسنامه دارند و رنگ لباس‌های آن‌ها شاد است، موجب استقبال بیشتر مردم شد.
کار گروهی ۲۵ زن عروسک‌ساز
او در رابطه با افرادی که با این گروه کار می‌کنند اظهار داشت: کار ما در حدی پیش رفته که یک گروه ۲۵ نفره تشکیل دادیم و به‌صورت مدام کار می‌کنیم و اگر بازار با ما همراهی کند، می‌توانیم افراد و روستاهای بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم. همه این ۲۵ نفر زن هستند اما از آن‌جایی که معمولاً عروسک‌ها در حال انجام کاری هستند، وسایل کاری که در دست عروسک‌ها قرار دارد مانند ابزار کشاورزی، نجاری و... را همسران یا پسران همین زنان درست می‌کنند.
عروسک‌هایی که شناسنامه دارند
مسؤول گروه زنان عروسک‌ساز روستای اردبیلک با اشاره به شناسنامه و هویت داشتن عروسک‌های کیوانو بیان داشت: ما درباره این شناسنامه‌ها از مادربزرگ‌هایمان تحقیق می‌کنیم. مثلاً می‌پرسیم قبلاً که می‌خواستید بچه‌هایتان را بخوابانید چه کارهایی انجام می‌دادید؟ آن‌ها هم تعریف می‌کنند که بچه را کول می‌کردیم یا روی پایمان می‌گذاشتیم یا یک‌سری ننوهای دستی درست می‌کردند. ما هم عین همین موارد را بازآفرینی کردیم. همچنین، مادربزرگ‌ها لالایی‌هایی برای ما خوانده‌اند که سینه به سینه بین نسل‌ها چرخیده اما در هیچ کتابی ثبت نشده است. ما در شناسنامه عروسک‌ها به این لالایی‌ها هم اشاره کرده‌ایم.
بهرامی درباره ثبت جهانی عروسک‌ها گفت: برخی از عروسک‌هایی که در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی و کرمان احیا شده‌اند به ثبت جهانی رسیده‌اند اما پرونده عروسک‌های روستای ما هنوز در دست بررسی قرار دارد.
صورت‌هایی شبیه آدم‌های واقعی روستا
او با اشاره به این‌که ویژگی منحصربه‌فرد عروسک‌های کیوانو صورت آن‌هاست، اظهار داشت: در تحقیقاتی که انجام دادیم متوجه شدیم مادربزرگ‌های ما برای عروسک‌ها صورت نمی‌گذاشتند چون معتقد بودند خالق اصلی و صورت‌گر واقعی خداست؛ به همین دلیل معمولاً تنها یک روسری روی سر عروسک می‌بستند. عروسک‌های اولیه ما هم به این شکل بود اما با توجه به این‌که می‌خواستیم کارآفرینی کنیم و بچه‌ها این عروسک‌ها را دوست داشته باشند، برای آن‌ها صورت‌هایی برگرفته از صورت مادربزرگ‌ها و سایر آدم‌های روستا طراحی کردیم. این صورت‌ها خیلی شبیه صورت‌های شخصیت‌های واقعی روستا شده‌اند و به همین دلیل مردم آن‌ها را می‌خرند.
مسؤول گروه زنان عروسک‌ساز روستای اردبیلک در رابطه با میزان درآمد حاصل از دوخت این عروسک‌ها گفت: میزان درآمد بستگی به بازار و تعداد دوخت عروسک‌ها دارد؛ چون زنان روستایی در کنار خانه‌داری و بچه‌داری در اوقات فراغت خود عروسک می‌دوزند و این‌گونه نیست که ساعت مشخصی سرکار بیایند. قیمت عروسک‌ها هم از ۱۵ تا ۳۵ هزار تومان متغیر است. درآمد افراد بسته به تعداد عروسک‌هایی که می‌دوزند فرق می‌کند اما در کل این کار یک کمک‌درآمد است برای کسانی که در گروه عضو هستند.
مشکلات فروش
بهرامی در مورد بازار فروش عروسک‌ها بیان داشت: بازار فروش ما به‌صورت نمایشگاهی و فروش اینترنتی است. یک‌سری از عروسک‌ها را هم برای فروش به تهران می‌فرستیم اما هنوز جای ثابتی برای عرضه عروسک‌ها نداریم. البته، در روستا قسمتی را برای فروش در نظر گرفته‌ایم. ۲۵ نفری که مشغول به کار هستند تا الان بدون حمایت هیچ ارگان دولتی یا خصوصی کار کرده‌اند.
او با اشاره به مشکلات فروش عروسک‌ها اظهار داشت: از طرفی، رفت‌وآمد برای ما بسیار سخت است و از طرف دیگر، هیچ حمایتی از ما صورت نمی‌گیرد. ما هیچ چیز از دولت نمی‌خواهیم؛ فقط امکان فروش به ما بدهند و جایی را در اختیار ما بگذارند. ما حتی نمونه کارهایمان را برای صادرات به کشورهای دیگر بردیم و از ما قبول کردند اما به دلیل یک‌سری از مشکلات بازرگانی نتوانستیم این کار را پیگیری کنیم. ۳ سال است که کار خود را شروع کردیم و انتظار داشتیم خیلی زودتر به نتیجه برسد. البته، با توجه به فضایی که در کشور ما وجود دارد باز هم کار خوب و بزرگی انجام داده‌ایم اما اگر از ما حمایت می‌شد، می‌توانستیم وضعیت بهتری داشته باشیم.
تلاش برای احیای زبان تاتی
مسؤول گروه زنان عروسک‌ساز روستای اردبیلک در رابطه با تلاش برای احیای زبان تاتی؛ زبان محلی مردم اردبیلک گفت: ما از ساخت این عروسک‌ها ۱۱۰ هدف را دنبال می‌کنیم که یکی از آن‌ها احیای زبانمان است؛ چون متأسفانه الان بچه‌های ما به زبان فارسی صحبت می‌کنند. به همین دلیل لالایی‌هایی که می‌خوانیم و برای این عروسک‌ها می‌نویسیم به زبان خودمان است و آن‌ها را به زبان فارسی ترجمه می‌کنیم. الان کلمات زیادی به زبان تاتی وجود دارد که مادربزرگ‌هایمان به آن زبان صحبت می‌کنند اما نسل‌های بعدی دیگر آن‌ها را نمی‌شناسند.
بهرامی در ادامه اظهار داشت: در نمایش‌هایی که می‌سازیم یا داستان‌هایی که برای بچه‌ها می‌گوییم سعی می‌کنیم آن‌ها را با زبانمان آشنا کنیم و کودکان افتخار کنند که به زبان اردبیلکی صحبت می‌کنند و خجالت نکشند. بچه‌های ما یک زمانی در مدرسه اصلاً نمی‌گفتند زبان ما تاتی است و می‌گفتند ما فارسی‌زبان هستیم اما ما به این موضوع وارد شدیم و با معلم‌ها و بچه‌ها صحبت کردیم. با این تلاش‌ها به‌تدریج صحبت کردن به این زبان در حال ترویج است و خود بچه‌ها دوست دارند این زبان را یاد بگیرند.
او در پایان گفت: ما دوست داریم عروسک خودمان را به دست بچه‌هایمان بدهیم. وقتی بچه‌های ما یک عروسک بیگانه را در دست می‌گیرند که بدون حجاب و آرایش‌شده است، دیدشان تغییر می‌کند. اما وقتی عروسک‌های خودمان را نگاه می‌کنند انگار که آن را می‌شناسند؛ چون از جنس خودشان است. این کار بسیار ریشه‌دار است و از این طریق فرهنگ خودمان را به بچه‌ها انتقال می‌دهیم.