گزارش شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۸ پیش‌بینی کرده که برای کل شاخص ها ۱۰۸ سال تا رفع نابرابری‌ها زمان لازم است؛ و در حوزه اقتصاد ۲۰۲ سال، در سیاست ۱۰۷ سال، در آموزش ۱۴ سال و در سلامت نیز حدود ۱۴ سال به فرصت نیاز است تا نابرابری‌های جنسیتی در جهان رفع شوند.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده، شکاف جنسیتی یکی از چند شاخصی است که نابرابری‌های جنسیتی را سنجش می‌کند. برای اولین بار در سال ۲۰۰۶ میلادی ۱۱۵ کشور در این ارزیابی شرکت کردند و امسال بعد از گذشت ۱۲ سال بیشترین حجم نمونه وجود داشته که به ۱۴۹ کشور رسیده است. در آخرین گزارش، ایران در مجموع ۱۴۹ کشور در رتبه ۱۴۲ و جزو ۱۰ کشور با بیشترین شکاف جنسیتی قرار گرفته است. اما چرا ایران در این جایگاه قرار گرفته، شبکه ای از عوامل و دلایل دارد.
نظر به انتشار گزارش ۲۰۱۸ شکاف جنسیتی گفت و گویی با دکتر لیلا فلاحتی، مدیرکل امور بین‌الملل معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده داشته ایم تا سوالات موجود در این زمینه پاسخ داده شود.
فلاحتی در این باره با اشاره به تغییر شاخص ها در سال های اخیر می گوید: قبلا این شاخص‌ها از طرف برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (UNDP) به عناوین "توانمندسازی زنان" و "نابرابری جنسیتی" و با توجه به شاخص کلی توسعه انسانی در کشورها مورد سنجش قرار می‌گرفت و البته نقدهایی به آن وارد می‌شد. اما از سال ۲۰۰۶ میلادی شاخص جدیدی ارایه شده که گزارش ۲۰۱۸ نیز براساس آن است. شاخص‌های قبلی توسعه کلی کشورها را اندازه‌گیری می‌کردند و براساس فاصله‌ای که زنان و مردان نسبت به شاخص کلی داشتند نابرابری‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دادند. اما تفاوت شاخص شکاف جنسیتی اینست که فاصله زنان و مردان را با یکدیگر اندازه‌گیری می‌کند تا مشخص شود این فاصله برای رسیدن زنان و مردان به برابری چقدر است.
مدیرکل امور بین الملل معاونت بیان داشت: در مجموع زیرشاخص‌های اقتصاد، سیاست، آموزش و سلامت، ایران بیشترین شکاف را در مشارکت اقتصادی و سیاسی دارد، همانطور که اکثر کشورهای جهان نیز بیشترین شکاف جنسیتی را در این حوزه‌ها دارند که علت آن را توضیح می دهم.
وی گفت: جمهوری اسلامی ایران رتبه ۱۴۳در مشارکت اقتصادی و رتبه ۱۴۱ را در حوزه مشارکت سیاسی از مجموع ۱۴۹ کشور در جهان به خود اختصاص داده است. علت این رتبه ها اینست که بیشترین چالش ایران در زیرشاخص اقتصاد مربوط به مشارکت پایین زنان در بازار کار بوده و باعث شده کشورمان هرسال جزو کشورهایی به حساب بیاید که بیشترین شکاف جنسیتی را دارند.
فلاحتی ادامه داد: در حال حاضر میزان مشارکت رسمی زنان ایرانی در بازار کار ۹/۱۷ درصد است. زیرا زنانی که در بخش غیر رسمی اقتصاد ایران فعالیت دارند علاقه‌ای جهت ثبت و به رسمیت شناخته شدن فعالیت اقتصادیشان ندارند. چراکه برای ثبت فعالیت اقتصادی خود باید مکان و مالکیت داشته باشند و بعد از دریافت پروانه کسب ملزم به پرداخت مالیات و حق بیمه می‌شوند.
مدیرکل امور بین‌الملل معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده تاکید کرد: البته عواملی مانند عدم ثبات اقتصادی و تحریم‌ها در زیرشاخص اقتصاد شکاف جنسیتی موثر هستند.
وی با ذکر این مثال تصریح کرد: کارفرما بعد از ثبت و دریافت پروانه ملزم به دادن حق بیمه و پرداخت مالیات است، اما وقتی هزینه‌ها افزایش و درآمدها کاهش پیدا کند، کارفرما با مشکلات فراوانی روبه‌رو می‌شود و متاسفانه سیستم اقتصادی هم در صورت عدم پرداخت حق و حقوق او را تنبیه می‌کند. بنابراین زنان ترجیح می‌دهند در بخش غیررسمی مشارکت اقتصادی حضور داشته باشند.
فلاحتی در این باره گفت: زنانی که در بخش غیررسمی مشارکت اقتصادی دارند نوع فعالیتشان بیشتر خدماتی است. مثلا در صنعت لباس در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف حضور و فعالیت دارند، اما وقتی بررسی می‌کنیم متوجه می شویم نام خانمی که حداقل ۱۰ خیاط زن برای وی کار می‌کنند به صورت رسمی هیچ جایی ثبت نشده است.
او در بخش دیگری از سخنان خود به حضور زنان در پست‌های مدیریتی اشاره کرد و افزود: حضور زنان در مقام‌های دولتی و ارشد جمهوری اسلامی ایران ۱۹ درصد است. در حالی‌که میانگین جهانی ۳۴ درصد است. البته با مصوبه ۳۰ درصدی رییس جمهوری پیش‌بینی می‌شود در صورت پیگیری مستمر و اجرای آن تا پایان برنامه ششم توسعه از ۱۹ درصد به بالای ۳۰ درصد برسیم.
فلاحتی درباره دستاوردهای جمهوری اسلامی در زیرشاخص‌های آموزش و سلامت گفت: ایران در این حوزه‌ها با کسب رتبه ۱۰۳ دستاوردها و پیشرفت‌های خوبی داشته است. اگر به عدد خام گزارش شکاف جنسیتی نگاه کنیم متوجه می‌شویم عدد ۱ به معنای برابری کامل است. در حال حاضر مقدار کلی عدد در حوزه آموزش ایران ۹۶۹/۰ است که در مقایسه با سال ۲۰۱۷ از ۹۶۵/۰ به عدد فعلی رسیده است. شاید از نظر عددی تفاوت ۴ هزارم عدد قابل توجهی نباشد اما این به آن معناست که در شرایط کنونی در تحصیلات ابتدایی و متوسطه به برابری رسیده و تعداد کمی در ایران جزو افراد بازمانده از تحصیل هستند.
وی ادامه داد: بیشترین چالش جمهوری اسلامی در حوزه آموزش مربوط به نرخ باسوادی می‌شود. به این دلیل که باسوادی شامل همه گروه‌ها بوده و ما هنوز زنان و مردان سالمند بی‌سواد زیادی داریم که بالای۵۰ سال سن دارند و هیچوقت هم وارد چرخه آموزش نمی‌شوند.
فلاحتی گفت: نتایج به دست آمده در گزارش پیچیده است، مثلا به رغم افزایش قابل توجه دانشجویان دختر در دانشگاهها که همه از آن مطلع هستند، در بخش تحصیلات دانشگاهی گزارش شکاف جنسیتی این موفقیت احساس نمی شود. چرا که زنان ایرانی فقط در مقطع کارشناسی از مردان بیشتر هستند، اما چون در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری هنوز این اتفاق نیفتاده شکاف جنسیتی گزارش شده است.
مدیرکل امور بین‌الملل معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده درباره زیرشاخص سلامت نیز چنین توضیح داد: جمهوری اسلامی با کسب رتبه ۱۲۷ جزو کشورهای دارای رتبه خوب است که در دو شاخص اصلی "نسبت جنسی" رتبه ۱ و "امید به زندگی" رتبه ۱۳۵ را دارد و همچنان زنان بالاتر از مردان هستند. "نسبت جنسی" تعداد دخترانِ متولد شده نسبت به پسرانِ متولد شده است.
وی درباره حوزه سیاست تصریح کرد: شاخص سیاسی نسبت به حضور زنان در پارلمان، مناصب وزارتی و ریاست دولت حساس است؛ بیشترین شکاف در ایران مربوط به پارلمان می‌شود که از ۱۴۹ کشور در رتبه ۱۴۱ قرار داریم. سیستم‌های مشوق در احزاب می توانند با اختصاص سهمیه به زنان در انتخابات و بستن لیست‌های خود به صورت ۵۰/۵۰ یا ۷۰/۳۰ زنان بیشتری را راهی پارلمان کنند.
فلاحتی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران از سهمیه‌بندی جنسیتی برای مجلس استفاده نمی‌کند، اما این شیوه در بسیاری از کشورهای جهان در حال اجراست. به طور مثال افغانستان ۲۵ درصد، عربستان ۲۰ درصد، امارات ۵۰ درصد سهمیه برای زنان دارند، اگر چه این رویکرد از بالا به پایین بوده و کاملا مداخله‌ای است.
وی افزود: شیوه‌ها باید از پایین به بالا و مشوقی باشند. در حال حاضر حضور زنان در شوراهای شهر و روستا به صورت سیستماتیک رشد کرده و پیش‌بینی می شود در چند سال آینده همین زنان به عنوان نمایندگان همان شهرها و مناطق وارد مجلس شوند.
لیلا فلاحتی با اشاره به اینکه شکاف جنسیتی در همه کشورها وجود دارد، تاکید کرد: این طور نیست که تصور کنیم اگر رنکینگ کشوری از سطح میانگین جهانی بیشتر یا کمتر باشد وضعیت بهتر و بدتری نسبت به دیگر کشورها دارد، بلکه باید علاوه بر سطح میانگین کشورها به رتبه و ارقام زیرشاخص‌ها نیز توجه کرد.
وی تصریح کرد: شکاف جنسیتی یک شاخص ترکیبی از چهار زیرشاخص اقتصاد، سیاست، آموزش و سلامت است که هرکدام از آنها دارای فاکتورهایی هستند و از مجموع آنها زیرشاخص‌های مذکور ساخته می‌شوند. در این میان وزن "اقتصاد" و "سیاست" نسبت به دیگر زیرشاخص‌های شکاف جنسیتی به این دلیل که نابرابری‌ها در این حوزه ها بیشتر است، سنگین تر است.
مدیرکل امور بین الملل معاونت گفت: در گزارش شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۸ می بینیم با تمام تلاش‌هایی که شده مجموعا و با احتساب میانگین کل پیشرفت جهانی فقط ۶۸ درصد از نابرابری‌ها از بین رفته و همچنان ۳۲ درصد از شکاف جنسیتی باقی است. به طوری که از میان چهار زیرشاخص کماکان بیشترین شکاف جنسیتی در سیاست آن هم به اندازه ۷۷ درصد است و به عبارتی عملا پیشرفت خاصی در سطح میانگین جهان در این حوزه حاصل نشده است.
وی افزود: در مجموع فقط ۱۷ زن در جهان در صدر رهبری کشورها و به صورت میانگین ۱۸ درصد وزیر زن در کل جهان وجود دارد و در نهایت ۲۴ درصد از نمایندگان مجلس در جهان را زنان تشکیل می‌دهند. بنابراین مجموعا ۳۴ درصد از پست‌های مدیریتی در میانگین جهانی در اختیار زنان قرار دارد.
دکتر فلاحتی با اشاره به اینکه زیرشاخص اقتصاد دومین رتبه را از لحاظ کمترین دستاوردهای شکاف جنسیتی در جهان به خود اختصاص داده، گفت: در حالی که ۹/۴۱ درصد از شکاف جنسیتی همچنان در حوزه اقتصاد باقی است، زیرشاخص‌های آموزش و بهداشت بیشترین دستاوردهای جهانی به حساب می آیمد که تقریبا طی ۴ دهه گذشته کشورها در این دو حوزه سرمایه‌گذاری خوبی کرده اند.
او تصریح کرد: گزارش شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۸ این افق را پیش‌بینی کرده که برای کل شاخص، ۱۰۸ سال در رفع نابرابری‌ها زمان و فرصت لازم است. همچنین به صورت جزیی‌تر در این گزارش پیش‌بینی شده که در حوزه اقتصاد ۲۰۲ سال، در سیاست ۱۰۷ سال، در آموزش ۱۴ سال و در سلامت البته باتوجه به وقوع بحران‌ها حدود ۱۴ سال فرصت نیاز است تا نابرابری‌های جنسیتی در جهان رفع شوند.
مدیرکل امور بین الملل معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده با اشاره به اینکه گزارش مورد بحث، نابرابری جنسیتی را مساله‌ای جهانی می داند، گفت: براساس این گزارش، اروپای غربی بهترین وضعیت و آمریکای شمالی بدترین شرایط را درخصوص شکاف جنسیتی دارند. طبق این سند آمریکای شمالی ۱۶۵ سال زمان نیاز دارد تا رفع نابرابری‌ها کند.
وی افزود: باتوجه به اینکه ایران در منطقه خاورمیانه قرار دارد، در گزارش شکاف جنسیتی پیش‌بینی شده به ۱۵۳ سال فرصت نیاز است تا نابرابری میان زنان و مردان برطرف شود. اگر چه وضعیت خاورمیانه از آسیای شرقی براساس سند مربوطه بهتر است. زیرا این منطقه جغرافیایی به ۱۷۱ سال برای رفع شکاف جنسیتی زمان نیاز دارد.
فلاحتی گفت: شاید برای برخی خوانندگان گزارش شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۸، رتبه یا زمان برای رفع نابرابری در برخی کشورها بخصوص آمریکای شمالی قابل باور نباشد، اما همانطور که در گزارش مذکور بیان شده، فقط کشورهای اروپای شمالی یا غربی وضعیت بهتری نسبت به دیگر کشورها حتی آمریکای شمالی دارند.
وی افزود: به طور مثال یکی از عواملی که باعث شده تا بیشترین زمان ممکن تا رسیدن به برابری جنسیتی به آمریکای شمالی اختصاص یابد اینست که آنجا مرخصی زایمان وجود ندارد و زنان می‌توانند ۲ هفته مرخصی بیماری از محل کار خود دریافت کنند و در غیر اینصورت مجبور به ترک کار می‌شوند. اما در کشورهای نوردیک (اروپای شمالی) مرخصی، هم به زنان و هم به مردان و در ایران ۲۷۰ روز به زنان شاغل برای زایمان مرخصی داده می‌شود. بنابر این مسائل حقوقی و دیگر عوامل در سنجش نابرابری‌ها موثر هستند.