محیط خانواده از دوران کودکی در شکل دادن به رفتارهای فرد، چه مثبت و چه منفی نقش مهمی دارد و مخصوصا باید برای بوجود آمدن اعتماد به نفس در کودکان باید راه های عملی مناسبی پیدا کرد. یک روان‌شناس تربیتی در گفت‌و‌گو با به‌دخت در مورد راه های ایجاد اعتمادبه نفس در بچه ها صحبت کرده است.

هفدهم مهرماه مصادف با روز خانواده بود؛ خانواده ای که درآن بهترین رفتارها را بچه ها از بزرگترهای شان بخوبی آموخته اند و قرآن کریم در شان این خانواده یعنی اهل بیت(ع) است که سوره انسان را نازل کرده است. شاید معنایش این باشد که انسان حقیقی فقط در این خانواده است که می تواند رشد کند.  مفسرین معتقدند‌که خداوند در سوره انسان حفاظت از خانواده را سفارش کرده است.  در آیه دیگری هم آمده است:«ای کسانی که ایمان آورده‌اید بکوشید خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ دور نگه دارید.»(تحریم- ۶)

 واقعیت این است که این بزرگترها یعنی پدر و مادرند که می توانند بهترین و امن ترین محیط را برای پرورش صحیح اعضای خانواده و  مشخصا برای تربیت فرزندان فراهم کنند.پس آشنایی پدران و مادران با آموزه‌های تربیتی اهمیت بالایی دارد. از این رو برای آگاهی بیشتر والدین با این مفاهیم تربیتی گفتگویی با دکتر الهه  میرآخورلی (روان‌شناس تربیتی) داشته‌ایم.

تمام اختلالات رفتاری، ریشه در کودکی دارد

دکتر میرآخورلی در خصوص نقش مهم خانواده در تربیت کودک گفت: می‌توان گفت تمام اختلالات رفتاری بزرگسالی ریشه در کودکی دارد. اغلب نظریه پردازان روان‌شناسی معتقدند که رفتارهای فرد، چه مثبت و چه منفی در کودکی ریشه دارد. به‌طور مثال در خصوص بیماری «اسکیزوفرنی» که مدل‌های مختلف دارد و نقش توارث در بروز آن بارز است اما محیط مخصوصا محیط خانواده هم برای بروز آن بسیار تأثیرگذار است. در واقع محیط از دوره کودکی تا بزرگسالی بر روی رفتارفردی تأثیرگذار است لیکن از آنجا که این بیماری مخصوص دوران بزرگسالی است بروز آن در این دوران نمود پیدا می‌کند.

وی افزود: نکته قابل ذکر این است که الزاماً افرادی که ریشه وراثتی بیماری را دارند به آن مبتلا نخواهند شد بلکه این محیط است که زمینه ابتلا به آن را مستعد می‌کند. زمانی‌که کودک از همان دوران نخست مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار می‌گیرد و یا در خانواده ای رشد می‌کند که مادر و پدر اختلافات اساسی با هم دارند فشار روانی زیادی را تجربه می‌کند و تمام این عوامل دست به دست هم داده تا در بزرگسالی به این اختلال روانی مبتلا شود. نه تنها« اسکیزوفرنی» بلکه تمام بیماری‌های افراد نظیر وسواس، افسردگی وسایر بیماری‌های روانی ریشه وراثتی داشته و محیط نا امن خانواده و جامعه آن‌ها را تقویت می‌کند.

محبت شرط اولیه در شکوفایی اعتماد به نفس

این استاد دانشگاه ضمن بیان این نکته که اعتماد به نفس افراد در درون خانواده شکل می‌گیرد، عنوان کرد: مهمترین عامل در بوجود آمدن اعتماد به نفس در کودک محبت بی قید و شرط است. زمانی‌که کودک از محبت سرشار شود در آینده فردی کارامد و با اعتماد به نفس خواهد بود. محبت شرط اولیه در شکوفایی اعتماد به نفس است و اگر نباشد عوامل دیگر بی نتیجه هستند. علاوه بر این عامل، علل دیگری وجود دارند که به کودک کمک می‌کند تا اعتماد به نفس داشته باشد و آن را حفظ کند.

به کودک حق انتخاب بدهید

میرآخورلی دادن حق انتخاب به کودک را یکی از این عوامل دانست و اضافه کرد: وقتی به کودک در غذای مورد علاقه و لباسی که علاقمند است حق انتخاب بدهید، اعتماد به نفس او را بالا خواهید برد. زمانی‌که توانایی‌ها و بیشتر از آن تلاش کودک را مورد تشویق قرار ‌دهید حس اعتماد به نفس را در او افزایش داده‌اید. یعنی زمانی‌که کودک بر اثر یک توانایی تشویق می‌شود باید برای تلاش به رسیدن به یک هدف بیشتر تشویق شود. با این کار به او ثابت می‌کنید که با تلاش می‌تواند به موفقیت‌های بیشتری برسد.

در شکست خوردن برای کودک الگو باشیم

وی در ادامه گفت: راهکار مناسب دیگر این است که شما زمینه را برای موفقیت او هموار کنید. یعنی خواسته‌هایی از کودک داشته باشید که در توان او باشد. وقتی شما خواسته ای از کودک دارید که در توان او نیست، او را با شکست روبه رو کرده‌اید و در نتیجه اعتماد به نفس او را کاهش داده‌اید. پس راه را برای ایجاد موفقیت باید باز بگذارید. از طرفی قرار نیست ما کودک را از شکست بترسانیم؛ درست است که می‌گوییم راه را باید برای موفقیت باز گذاشت لیکن باید به او بفهمانیم که گاهی شکست را بپذیرد.

این روان‌شناس افزود: وقتی کودک شکست می‌خورد،  بهترین کار این است که برای او الگو باشیم. به‌طورمثال در بازی‌‎هایی که با هم داریم، گاهی مواقع شکست بخوریم. عکس العمل ما در مقابل شکست اگر مناسب باشد او متوجه می‌شود شکست خوردن لزوماً امر بدی نیست و ما باید زمانی‌که شکست می‌خورد او را سرزنش نکنیم و دست او را گرفته و حمایت کنیم؛ در واقع این کار اعتماد به نفس او را حفظ می‌کند.

میرآخورلی گفت: یک نکته مهم در این زمینه عدم مقایسه کودک با کودکان دیگر است. هر بچه‌ای منحصر به فرد است با ویژگی‌ها و توانایی‌هایی که مختص به خود اوست. به هیچ عنوان نباید توانایی‌های دیگری را به رخ او بکشید و یا نزد دیگران او را تحقیر کنید. این موضوع سمی در افزایش اعتماد به نفس است.

بیان احساسات را یادش بدهید

این روان‌شناس تربیتی آموزش بیان احساسات را عامل دیگر معرفی کرد و گفت: کودکان قبل از هفت سال با حرف زدن نکته ها را یاد نمی‌گیرند بلکه با رفتار ما متوجه می‌شوند. اگر ما به کودک بگوییم احساساتت را نشان بده قادر به فهمیدن نیست، زمانی متوجه می‌شود که در عمل ما هم احساسات مان را بروز دهیم. به‌طور مثال با صدای بلند به او بگویید دوستش دارید و یا زمانی‌که کار  اشتباهی مرتکب شد به او بگویید از کار بدی که کردی ناراحت  هستم؛ با این کار به او می‌فهمانید زمانی‌که او هم از شما و یا افراد دیگر ناراحت است به زبان بیاورد. مسئولیت دادن هم به او کمک می‌کند حس اعتماد به نفس را در وجود خود تقویت کند؛ البته مسئولیت‌هایی که از عهده آنها برمی‌آید.

در فضای مجازی به منبع مطالب تربیتی توجه کنید

وقتی پرسیدیم که پدر و مادرها  چگونه می توانند نکات و مطالب مورد نیاز را در مورد تربیت فرزند یاد بگیرند، میرآخورلی اظهار داشت: این روزها خانواده ها بیشتر در فضاهای مجازی به دنبال یادگیری و آموزش نکات تربیتی هستند. لازم به ذکر است مطالب روان شناسی که در سایت‌ها و فضاهای مجازی هستند اغلب به لحاظ منبع مشخص شده نیستند و حتی بخشی هم که دارای منبع است واقعاً مشخص نیست که صحیح باشد. در اینجا معیار و میزان سنجش صحت مطالب را خود والدین باید تشخیص دهند و با تحقیق اصولی و مراجعه به سایت‌های  معتبر روان‌شناسی و یا کتب معتبرقابل استناد است.

وی در انتها تأکید کرد: خانواده سالم در گرو تربیت فرزندانی سالم در محیطی امن و به دور از تنش  محقق می‌شود ؛ بر این اساس یادگیری آموزه‌های تربیتی از منابع  معتبر و تأیید شده وظیفه اصلی تمامی والدین است.