دومین نشست از سلسله نشست‌های هم‌اندیشی با عنوان زنان و انتخابات، دیروز در محل جمعیت زنان مسمان نواندیش برگزار شد. ژیلا شریعت‌پناهی، فاطمه راکعی، مینو مرتضای‌لنگرودی، شهربانو امانی و فروز رجایی‌فر سخنرانان این مراسم بودند.
تغییر قوانین در چارچوب اسلام
شریعت‌پناهی نویسنده و فعال حقوق زنان در ابتدای صحبت خود با اشاره به آیه‌ای از سوره توبه با این مضمون که در میان مردان مؤمن و زنان مؤمن برخی اولیای برخی دیگرند، گفت: همین آیه یکی از مجهزترین حربه‌های قرآنی ما زنان برای گرفتن تساوی حقوقی و اجتماعی است. او با اشاره به اینکه ما قصد ستیزه‌گری و دشمنی با آقایان نداریم، گفت: «صرفا می‌خواهیم در راستای رسیدن به تعهدات بین‌المللی ایران تلاش کنیم. براساس تعهد مجلس ایران در اتحادیه بین‌المجالس در دهه ٧٠، ما باید بتوانیم سهم زنان را از پارلمان تا انتهای سال ٩٤به ٣٠ درصد برسانیم وگرنه از برخی امتیازاتی که این اتحادیه برای مجالس درنظر گرفته است محروم می‌شویم». او با اشاره به اینکه به جز اختلاف‌نظر در تفسیر کلمه «رجال» هیچ محدودیت دیگری برای حضور سیاسی و اجتماعی زنان در قانون اساسی و قوانین مدنی ما وجود ندارد، گفت: «یکی از برنامه‌هایی که ما باید روی آن متمرکز شویم، کاندیدا شدن زنان است. خانم‌ها و آقایان باید خانم‌های صاحب صلاحیت را برای پیش‌قدم‌شدن در ثبت‌نام تشویق کنند». او با اشاره به اینکه «اگر بخواهیم برای تغییر یک فرهنگ در یک جامعه حرکت کنیم، سه راه‌حل وجود دارد» گفت: «مسئله اصلی تربیت است. اگر منِ مادر، فرزندم را درست تربیت کنم در نسل بعد بسیاری از مسائل خودبه‌خود حل می‌شود. اما راهکار دوم، راهکاری میان‌مدت است. یعنی از طریق عوامل فرهنگ‌ساز مثل صداوسیما کتاب‌ها و روزنامه‌ها و نشریات و سایر رسانه‌های جمعی میتوان به تغییر امید بست.. سومین راهکار همین کاری است که می‌کنیم، یعنی تغییر قوانین از طریق افزایش حضور زنان در مجلس.. هرچه تعداد زنانی که به مجلس می‌روند بیشتر شود امکان تغییر قوانین به نفع زنان بیشتر است. ما شاهد بودیم که در دوره‌ای قانون ارث اصلاح شد. قبلا زن از زمین زن ارث نمی‌برد ولی الان می‌برد. مهریه به نرخ روز شد و دیه زن و مرد در قتل غیرعمد برابر شد. مسائل زیاد دیگری هم هست که باید و میتوان به همین شکل آنها را حل کرد. در ماجرای خروج از کشور به اذن همسر، شاهد بودیم که یک خانم ورزشکار بدون اذن شوهر و با کمک قانون توانست از کشور خارج شود. این حق باید برای همه زنان فراهم شود که به جای حق‌اجازه مسئله هماهنگی جایگزین شود. هم برای مرد و هم زنان. ما قائل به این هستیم که همه امور خانواده باید با هماهنگی هم زن و هم مرد پیش برود. در مورد ماده قانونی که می‌گوید ریاست خانواده با مرد است، ما می‌گوییم مدیریت براساس صلاحیت‌ها و با مشورت مثل هر امر دیگری باید صورت گیرد».
او افزود: «من صحبت‌های خودم را در سه بخش جمع‌بندی می‌کنم. اول اینکه هر خانم صاحب صلاحیتی باید اسم‌نویسی کند. اگر ٢٠هزار خانم صاحب صلاحیت نام‌نویسی کنند تعداد زیادی باقی می‌مانند که تأیید صلاحیت شده‌‌اند اما اگر تعداد کمی نام‌نویسی کنند قطعا تعداد تأییدصلاحیت‌شده‌ها هم به همان نسبت کم خواهد بود. دوم اینکه با خانم‌هایی که از سوی شورای نگهبان تأیید صلاحیت می‌شوند - حتی اگر به جناح اصولگرا تعلق داشته باشند - باید گفت‌وگو و مصاحبه شود و قانعشان کنیم که یکی از وظایف آنها در مجلس تلاش برای قانون‌گذاری به نفع زنان است. سومین راهکار به نظر من این است که در پوستر‌ها تلاش شود به جای شخص‌محوری به سوی مطالبه‌محوری برویم».
کیفیت جای کمیت
دکتر فروز رجایی‌فر، از دانشجویان تسخیرکننده سفارت آمریکا، سخنران بعدی بود که گفته شد قرار است به نمایندگی از طیف اصولگرا سخنرانی کند اما خود رجایی‌فر با اشاره به اینکه به هیچ‌یک از دو طیف اصولگرا و اصلاح‌طلب تعلق ندارد بلکه درعین‌حال هم اصلاح‌طلب است و هم اصولگرا، گفت: «من یک زن فعال مسلمان هستم و نه یک فعال زن». او با اشاره به صحبت‌های خانم شریعت‌پناهی با تأکید بر قوانین اسلام گفت: «من خوشحال هستم که ایشان روی بحث تغییر قوانین زنان از کانال اسلام تأکید کردند چون به اعتقاد من هر تغییری به جز از کانال اسلام امکان‌پذیر نیست. برای تصحیح قوانین مدنی نمی‌توانیم از چارچوب اسلام خارج شویم». او درباره روش‌های تغییر هم گفت: «به نظر من باید با احتیاط و محافظه‌کاری با این مسئله برخورد کرد چراکه با هیجان و جنجال فقط ممکن است حساسیت‌ها را بیشتر کنیم و مشکلی هم حل نشود. به اعتقاد من مسئله اصلی ما بهبود وضعیت زنان است و ما نباید از این هدف با شیوه‌های نادرست دور شویم».
او با اشاره به اینکه حضور زنان در عرصه عمومی، جهان را جای بهتری برای زندگی می‌کند به یکی دو گزارشی که در حوزه آسیب‌شناسی حضور سیاسی زنان از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس انجام شده اشاره کرد و در ادامه گفت: «من پیشنهاد می‌دهم که به جای سهمیه و عدد روی کیفیت تمرکز شود چراکه من فکر می‌کنم تأکید روی سهمیه ظلم به خود زنان و دیگر افرادی است که توانایی و شایستگی دارند و آنها از امکان حضور باز می‌مانند. ما به اندازه کافی زنان شایسته داریم که بتوانند وارد مجلس شوند. من پیشنهاد می‌کنم که در هر کمیسیونی در مجلس، حتما یک زن حضور داشته باشد تا مسائل مربوط به زنان را در کمیسیون توجیه و تبیین کند. این در حالی است که حتی در برخی کمیسیون‌ها مثل کمیسیون آموزش به بیش از یک زن نیاز داریم. به اعتقاد من مسئله زنان در کنار مسائل بزرگی که نظام ایران را تهدید می‌کند، مسئله‌ای در حاشیه است. هدف ما از رفتن به مجلس باید اثرگذاری باشد. برای رفتن به مجلس از شیوه‌های جنجالی و حساسیت‌زا استفاده نکنیم چون ممکن است به سوءبرداشت منجر شود. این سوءبرداشت همیشه هست. ما باید بدون ایجاد حساسیت با احتیاطی که شاخص حرکت‌های زنان است حرکت کنیم».
مینو مرتاضی‌لنگرودی، فعال حوزه زنان هم سخنران بعدی مراسم بود. او بحث خود را با فلسفه گفتمانی «میشل فوکو» آغاز کرد و گفت: «مشارکت سیاسی زنان هم استراتژی و هم تاکتیک است. در بحث اول ما با موضوعاتی مثل هویت، قدرت، حیثیت و سیاست مواجهیم. در قدم اول می‌خواهیم ببینیم پتانسیل‌های سیاسی و واقعیت‌های اجتماعی زنان در وضعیت کنونی چیست. آیا میتوان امیدی یا الگویی برای افزایش مشارکت سیاسی زنان در چارچوب همین قانون اساسی و قوانین مدنی داشت؟ در کشورهای برآمده از جنگ و انقلاب معمولا فضای سیاسی-اجتماعی قطبی است و یک گفتمان، خودش را در موضع حق و دیگری را در موضع باطل قرار می‌دهد. در این نوع روایت براساس قالب ما و دیگری مرزهای هویتی‌ای ساخته می‌شود که هیچ‌کدام حقیقی نیستند. در این جامعه دوقطبی نفس قدرت است که اهمیت پیدا می‌کند. فوکو قدرت را به منزله شبکه روابطی می‌داند که همواره در حال تأثیر‌گذاشتن بر هم هستند و روی همه دوایر اجتماعی گسترش می‌یابند. او می‌گوید قدرت همچنان که در مناسبات جاری است مقاومت ایجاد می‌کند؛ یعنی ما از طریق مقاومت، قدرت پیدا می‌کنیم و در چالش با قدرت، آزادی به دست می‌آوریم. یعنی اساسا هیچ رابطه‌ای خارج از رابطه مقاومت، قدرت و آزادی وجود ندارد. در بررسی تاریخ جنسیت هم ما می‌بینیم تاریخ جنسیت درواقع چیزی جز توزیع روابط قدرت و دانش برخاسته از این روابط نیست. چگونه است که زنان در همه کنش‌های سیاسی نقش اول دارند تا جایی که اگر نباشند اصلا جنبش‌ها شکل نمی‌گیرد، اما این جنبش‌ها منجر به ارتقا یا تحقق حقوق مدنی زنان نمی‌شود؟ چگونه است قبل از انقلاب امتیازاتی برای برساخت مصنوعی یک جامعه مدرن به زنان داده می‌شد اما توده‌های زنان به‌جای برخوردارشدن از این امتیازات زندان‌ها را پر می‌کردند و با این سیستم مخالفت می‌کردند. ازاین‌رو است که افزایش مشارکت زنان استراتژی است و قدرت و جنسیت در همه حوزه‌های اجتماعی به ذات وجود دارد. بدن‌ها را کنترل می‌کنند بر آنها تأثیر می‌گذارند اما همان اندازه و مدل مقاومت در مقابل این الگو شکل می‌گیرد و گفتمان آزادی معنای خودش را پیدا می‌کند. چرا می‌گویم افزایش مشارکت زنان در قدرت به‌مثابه استراتژی همه‌جا هست همه انسان‌ها و نهادها و بدن‌ها به‌مثابه سازگارهای قدرت در آن سهیم‌اند و مجری‌اند افزایش مشارکت سیاسی زنان هم استراتژی است چون هر دو قطب بدون افزایش مشارکت سیاسی زنان نمی‌تواند چه اصلاح‌طلب چه اصولگرا چه حوزه روشنفکری کنار بروند تا وقتی قدرت به معنای استراتژی هست مقاومت هم هست. بنابراین آزادی هم وارد استراتژی می‌شود. اگر قدرتی نباشد مقاومتی نیست و اگر مقاومتی و قدرتی نباشد آزادی معنا پیدا نمی‌کند. عملکرد قدرت هم به گفتمان نقد ارتباط دارد. یا نقد به‌مثابه تاکتیک می‌تواند وارد شود. زنان باید بتوانند گفتمان غیررسمی افزایش مشارکت سیاسی را به‌گونه‌ای پیاده کنند که این گفتمان را به‌صورت مشارکت ملی تابع منافع ملی صورت‌بندی کنند. الان چالش اصلی ما این است که ما چگونه این گفتمان افزایش مشارکت سیاسی زنان را به مطالبه دوران بدل کنیم؟ چطور باید با منافع ملی و خانواده و شرع این گفتمان را چفت‌وبست بدهیم. باید گفتار و کردارهای گفتمانی بتواند هدف و وسیله را هم‌راستا کند. ما بیش از هرچیز در وهله اول مجبوریم آدرس بدهیم. آدرس مجلس کارآمد و اینکه زنان نماینده کارآمد، چه ویژگی‌ای باید داشته باشند. من هم معتقدم که این ظرفیت در قرآن هست اما چطور می‌شود این مطالبه را به متن جامعه آورد؟ مفروض دیگر ما این است که با وجود نابرابری‌های موجود براساس برخی نگرش‌ها، بسیاری از حوزه‌های نابرابری را در‌صورت دستیابی به کرسی‌های مجلس تحت اراده دولت و موقعیت نمایندگی میتوان اصلاح کرد.
اقلیت مجلس ششم ما را دور می‌زد
شهربانو امانی نماینده مجلس ششم سخنران بعدی بود. او با اشاره به تلاش‌های ٢٠ساله برای رسیدن به دموکراسی درباره اینکه چرا مجلس ششم نتوانست در حوزه تغییر قوانین زنان قدم‌های بزرگی بردارد به تلاش اقلیتی اشاره کرد که در مجلس ششم در کار اخلال ایجاد می‌کردند و سعی در دورزدن مجلس داشتند. او گفت: «خانم رجایی‌فر صادقانه گفتند که زنان اصوگرا هم در باره مطالبات زنانه‌اش همان دغدغه‌ای را دارند که زنان اصلاح‌طلب، اما فرصت و شاید جسارتی که بتواند بگوید من به‌عنوان زن مطالباتم چیست را ندارد. آقایان نباید نسبت به حضور زنان در مجلس دچار نگرانی شوند. مگر زنان فقط مطالبات بحق زنان را طلب می‌کنند؟ یک زن نماینده مثل همه‌جا می‌تواند در مجلس هم به وظیفه قانونی‌اش عمل کند و به همه حوزه‌ها ورود کند. پیگیری مطالبات زنان یک وظیفه مضاعف بر دوش اوست». او با اشاره به اینکه تقریبا تا مجلس سوم قوانینی محدودکننده علیه زنان داریم، افزود: «از مجلس چهارم زن‌ها کمی به خودشان آمدند. مجلس پنجم اوج تعداد نمایده‌های زن از نظر کمی بود و از هر دو جریان در مجلس وجود داشتند اما یک توافق نانوشته داشتیم که اگر در حوزه زنان موضوعی یا لایحه‌ای ارائه می‌شود جریان اکثریت که اصولگرایان بودند تصمیم بگیرند که اصلا زنان علیه زنان صحبت نکنند». او با بیان اینکه در مجلس ششم با وجود همه بسترهای مناسبی که وجود داشت نتوانستیم به دستاوردهایی برسیم، گفت: «اقلیت مجلس پنجم، یک اقلیت توانمند بود که قاعده بازی را رعایت می‌کرد. اقلیت مجلس ششم به‌جای اینکه قواعد بازی در مجلس را رعایت کند و مطالبات جریان فکری و باوری را که دارد پیش ببرد، مجلس را دور می‌زد و پیش می‌رفت». امانی با اشاره به اینکه اصلاح‌طلبان اشتباهات خود را در انتخابات سال ٨٤ پذیرفته و درس گرفته‌‌اند، گفت: «از سویی دیگر، مردم تهران هم به مردم ایران بدهکارند که [سال ٨٤] در خانه نشستند چراکه رأی مردم تهران به عنوان یک قطب سیاسی کشور بسیار تأثیرگذار است». او افزود: «از سویی ما ١٨٠ کرسی تک‌نماینده داریم که در برخی حوزه‌ها زنان ثابت کرده‌‌اند می‌توانند این تک‌کرسی‌ها را تصاحب کنند. نمونه آن هم این است که مثلا در شورای شهر مرزی‌ترین شهر کشور یک زن رأی اول را می‌آورد یا استاندار سیستان‌وبلوچستان نهضت جذب مدیران زن ایجاد کرد چون می‌داند که می‌توانند تحول در مدیریت ایجاد کنند. چون می‌دانند زنان سالم و سلامت کار می‌کنند».
تأکید بر دوری از مسائل حساسیت‌زا
فاطمه راکعی، دبیرکل جمعیت زنان مسلمان نواندیش، هم سخنران آخر مراسم بود. او گفت: «با صحبت‌هایی که شد و لابی‌هایی که با زنان از سه طیف اصولگرا، اصلاح‌طلب و فعالان مدنی انجام دادیم به هم‌صدایی‌هایی رسیدیم مبنی بر اینکه همه بر عدد ٣٠ درصد کرسی در مجلس تأکید داشته باشیم یا از طرح مسائلی که ممکن است نوعی استنباطات فمنیستی ایجاد کند، دوری کنیم. زنان می‌توانند از برخی نگرش‌های سیاسی خود برای پیش‌بردن اهداف مشترک جمعی خود چشم‌پوشی کنند. آنها ویژگی‌های ممتازی مانند مسئولیت‌پذیری، تعهد و ایثار و ازخودگذشتگی در راستای رسیدن به توسعه پایدار را دارند که آنها را از این نظر ممتاز می‌کند». او با بیان اینکه «به اعتقاد من باید زنان متخصص ثبت‌نام کنند و نامزد شوند و جامعه هم کمک کند تا آنان بتوانند خود را بهتر به جامعه معرفی کنند»، گفت: «ما در مجلس ششم نهضتی را شروع کردیم مثل راه‌اندازی مرکز پژوهش‌های مجلس ششم و سعی در حل‌وفصل قوانین مغایر با حقوق زنان داشتیم. شورای نگهبان در مجلس ششم مسائلی مانند تفاوت ارث و دیه را نپذیرفت اما الان آنها هم به لزوم حل این قبیل مسئله رسیده‌اند. شورای‌عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان قطعا به‌موقع با نهادهای مؤثر و تصمیم‌گیرنده در موضوع انتخابات به‌ویژه زنان وارد مذاکره خواهد شد و کارگاه‌هایی هم برای توانمندسازی زنان برای انتخابات برگزار خواهیم کرد».