بر اساس طرح آمارگیری از نیروی کار در پائیز سال گذشته، نرخ بیکاری در کشورمان 10.5 درصد اعلام شده است، این در حالی است که درهمان زمان نرخ بیکاری زنان بیش از 20درصد و 2 برابر نرخ بیکاری در مردان بوده است. اما مهم تر از همه، نرخ مشارکت های اقتصادی است که ارتباط تعیین کننده ای با نرخ بیکاری دارد، چرا که هر چه نرخ این مشارکت ها افزاش یابد، نرخ بیکاری، کمتر می شود.
کار، جوهره زندگی و بیکاری، آفت آن است و از این رو دولت ها همواره ایجاد شغل را به عنوان یکی از اولویت های اصلی برنامه هایشان، مطرح کرده اند و با این باور که اشتغالزایی، عامل مهمی در رشد و شکوفایی اقتصادی و رفاه عمومی محسوب می شود، برای تحقق آن، برنامه های گوناگونی را تدوین و اجرا می کنند.
اما سؤال اینجاست که آیا اشتغالزایی فقط با سرمایه گذاری های کلان امکان پذیر است، یا با سرمایه های اندک هم می توان در این راه قدم برداشت و به نتایج مطلوب رسید؟ به خصوص آن که در اکثریت کشورها ، زنان از امکانات کمتری نسبت به مردان برای ایجاد اشتغال و درآمد برخوردارند و برای انتخاب شغل و حرفه هم، با محدودیت هایی رو به رویند.
** آمار اشتغال زنان در ایران
دکتر وحیده نگین، مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور بانوان و خانواده در گفتگویی با یادآوری، این که بر اساس طرح آمارگیری از نیروی کار در پائیز سال گذشته ، نرخ بیکاری در کشورمان 10.5 درصد اعلام شده است، می افزاید: این در حالی است که درهمان زمان نرخ بیکاری زنان بیش از 20درصد و 2 برابر نرخ بیکاری در مردان بوده است. اما مهم تر از همه، نرخ مشارکت های اقتصادی است که ارتباط تعیین کننده ای با نرخ بیکاری دارد، چرا که هر چه نرخ این مشارکت ها افزاش یابد، نرخ بیکاری، کمتر می شود.
دکتر نگین با اشاره به این که نرخ مشارکت های اقتصادی نشان می دهد که چند درصد از جمعیت در سن کار، شاغل یا بیکار هستند، اظهار می دارد: آمار نشان می دهد که نرخ مشارکت های اقتصادی در جمعیت 10 ساله و بیشتر در کل کشور 37.3 درصد بوده که این شاخص در میان مردان 62.9 درصد و در زنان11.8 درصد محاسبه شده است و چنانچه افراد 15 سال به بالا جمعیت در سن کار فرض شود، نرخ مشارکت های اقتصادی در ایران افزایش می یابد و به 40درصد می رسد و به تبع آن، نرخ مشارکت های اقتصادی زنان هم به حدود 13 درصد افزایش می یابد.
وی با بیان این که متاسفانه همچنان فاصله معنا داری بین نرخ مشارکت های اقتصادی مردان و زنان وجود دارد، اضافه می کند: جمعیت 10 سال و بیشتر کشور در پایان سال 1392 افزون بر 63 میلیون نفر اعلام شده است که اگر نیمی از آنان را زنان در نظر بگیریم، حدود 31 میلیون نفر از جمعیت بالای 10 سال ایران را زنان تشکیل می دهند که البته جزو جمعیت فعال اقتصادی به حساب نمی آیند.
دکتر نگین همچنین می گوید: از جمعیت بالای 10 سال کشور حدود 62 درصد غیر فعال اقتصادی محسوب می شوند و فقط حدود 37درصد آنان، فعال اقتصادی هستند. از اینرو حدود 40 میلیون نفر از جمعیت 10 سال به بالای ایران را، افراد غیر فعال اقتصادی تشکیل می دهند که 87درصد آنان، زنان هستند که بخش قابل توجهی از آنان، یعنی 64درصدشان را زنان خانه دار تشکیل داده اند و به عبارت دیگر، بیش از 34 میلیون نفر از جمعیت غیر فعال اقتصادی کشور را زنان تشکیل می دهند، در مجموع این که از 23 میلیون نفرجمعیت فعال اقتصادی ایران، فقط حدود 12 درصدشان را زنان تشکیل می دهند که قریب به 2 میلیون و 800 هزار نفر محاسبه شده اند.
** عدم تعادل در توزیع اشتغال زنان
به گفته مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور بانوان و خانواده، متاسفانه در حال حاضر شاهد عدم تعادل اشتغال زنان در بخش های مختلف هستیم.
بالاترین تراکم اشتغال زنان در بخش خدمات است و میزان اشتغال زنان در این بخش به نسبت سایر بخش ها بسیار قابل توجه است، به نحوی که یک فاصله حدود 37درصدی بین اشتغال زنان در بخش های خدمات و کشاورزی وجود دارد.
دکتر وحیده نگین، همچنین می گوید: کشورهایی که معمولاً درآمد ملی بالا و یا اقتصادهای پیشرفته ای دارند، درصد اشتغالی که می توانند برای زنان فراهم کنند، بالاست. در ایران، در حالی که زنان سهم بالاتری در تحصیلات عالیه در سالیان اخیر به دست آورده اند، اما امکان دسترسی آنان به اشتغال و موقعیت های اقتصادی چندان مناسب نیست.
در حالی که در برخی کشورها مانند سنگاپور، فنلاند، انگلستان ، استونی و سوئد درصد اشتغال زنان در مقایسه با مردان بالاتر است، در ایران، نرخ بیکاری زنان بیش از 2 برابر مردان است که همخوان با فرآیند توسعه فراگیر نیست. اگر بخواهیم وضعیت اشتغال زنان در ایران را با سایر کشورها مقایسه کنیم، در مجموع می توان گفت که وضعیت فعلی قابل دفاع نیست، اگر چه این وضعیت در مقایسه با برخی از کشورهای منطقه بهتر است، البته اگر این کشورها نیز به روش ما نسبت به آمارگیری از نیروی کار اقدام کرده باشند.
در کشور ما، زنان همواره دوشادوش مردان در صحنه های گوناگون حضور داشته اند، اما هیچ گاه این حضور، به مشارکتی جدی در صحنه های اقتصادی تبدیل نشده بود و زنان، معمولاً به ساده ترین کارها و پایین ترین رده ها اشتغال داشتند؛ ولی در سال های اخیر، با تغییرات اجتماعی ای که در کشور رخ داده، گرایش زنان به عرصه های فنّاوری، دانش و کارآفرینی، افزایش یافته است که امید می رود این روند، به مشارکت های جدّی و فعّال تبدیل شود؛ زیرا این افزایش کیفی اشتغال زنان، می تواند در بخش های مختلف جامعه، اثرات حائز اهمّیتی داشته باشد.
از جمله، موجب بالا رفتن سطح درآمد خانواده و به تبع آن، بالا رفتن سطح رفاه آن خانواده شود و در این میان، بار سرپرستی خانواده برای مردان، سبک تر و با بالارفتن عرضه نیروی کار، سطح دستمزدها و هزینه های تولید و قیمت محصولات، کاهش می یابد.
اگر در جامعه ای ضریب باسوادی، تندرستی، شاخص های تغذیه و تامین مسکن و ایجاد اشتغال و درآمد افزایش یابد اما توزیع آن در میان زنان و مردان متعادل نباشد، آن جامعه توسعه نیافته و به عبارتی از نظر توسعه یافتگی نامتوازن است. توسعه انسانی به معنای تلاش برای دستیابی به زندگی بهتر و ایجاد زمینه های توانمندی است که با توجه به روش های موجود بر اساس درآمد بالاتر، آموزش های بهتر و سطح بالای سلامت برای تمامی اقشار مردم، قابل تحقق است.
به رغم وجود قوانین و اسناد بالادستی از جمله اصول دهم، بیستم و بیست و یکم قانون اساسی؛ سندچشم انداز 20 ساله کشور و مواد 227 و 230 قانون برنامه پنجم توسعه؛ همواره موانع زیادی برای مشارکت های اقتصادی، اجتماعی وسیاسی زنان وجود داشته است.
درعین حال اما زنان ایرانی با تلاش های مضاعف خود این موانع را یک به یک رفع کرده اند و موفقیت های خود را به عرصه اجتماعی کشانده اند.
تحقیقات نشان می دهد که دولت ها با مشارکت فعال زنان، رشد اقتصادی بیشتری را به دست می آورند؛ شرکت ها با مدیران زن به نحو مطلوب تری اداره می شوند؛ با حضور تعداد بیشتر زنان در پست های مدیریتی فسادهای اقتصادی و سیاسی کمتری رخ می دهد؛ قوانین ناظر بر مسایل اجتماعی مانند سلامت، آموزش، حمایت از کودکان، حفظ محیط زیست و رفع تبعیض و رفاه، بیشتر در دستور کار قرار می گیرد و حتی موافقت نامه های صلح با مشارکت و مداخله زنان ، پایدارتر می شود.
** اشتغال با کمترین سرمایه گذاری ها
به باور کارشناسان، برخی شغل ها برای بانوان را با کم ترین سرمایه گذاری ها می توان فراهم آورد و برایشان، درآمدهای مناسبی ایجاد کرد که لازمه آن هم فراگرفتن آموزش های مورد نیاز به ویژه در مراکز زیر نظر سازمان آموزش های فنی و حرفه ای کشور است.
به این ترتیب خانم ها پس از ثبت نام در آموزشگاه های معتبر و دارای مجوزهای قانونی با سعی و تلاش و صبر و حوصله می توانند پس از اندک زمانی از مهارت های شغلی و بازار فروش مناسب محصولات شان بهره مند شوند و به ویژه دارندگان مدارک تحصیلی دانشگاهی که یگانه راه حل یافتن شغل و کسب درآمد را استخدام های دولتی و یا شرکت ها می دانند، پس از دریافت مدارک فنی و حرفه ای، با کم ترین سرمایه گذاری ها، به درآمدهای مناسبی دست یابند.
مهدی روحانی ـ رئیس موسسات کارآموزی آزاد سازمان آموزش های فنی وحرفه ای استان تهران با تاکید بر اهمیت کارآموزی و ایجاد اشتغال در کشور می گوید: با تغییرات عمده ای که در روش های آموزشی فنی و حرفه ای ایجاد شده است، موسسه های کارآموزی به روش های متعدد و متنوعی امکان یافته اند آموزش های مورد نظر را به هنرجویان ارائه دهند، و این در حالی است که سال های گذشته اگر آموزشگاهی دوره خاصی را که جزو مصوبات سازمان فنی و حرفه ای نبود برگزار می کرد، با آن مخالفت و برخورد قانونی می شد.
اما با گذشت زمان و با همفکری اساتید، روش های آموزشی تغییر چشمگیری کرده و در این رابطه دوره های عمومی، خصوصی، نیمه خصوصی و خاص در نظر گرفته شده است. به این ترتیب در برخی روش ها که استاندارد یک رشته فنی و حرفه ای گذراندن 100 ساعت آموزش است، دوره های کوتاه مدت 10 ساعته هم پیش بینی شده است و هنرجو اگر آموزش هایش را به خوبی فرا گیرد، می تواند وارد بازار کار شود و موفق عمل کند.
روحانی با تاکید بر این که مدل های جدید آموزش های فنی و حرفه ای بازخوردهای خوبی داشته است، می افزاید: با اجرای این روش ها، امیدواریم به ایجاد بازار کار و اشتغال پایدار درجامعه، کمک موثری صورت گیرد. به خصوص آن که هنرجویان بدون نیاز به شرکت در آزمون های متمرکز سازمان فنی و حرفه ای، گواهی نامه هایشان را صرفاً با امضای یکی از روسای مناطق این سازمان، می توانند دریافت کنند.
** کارگر، پیشه ور و هنرمند
بهروز خرامان ـ مدیر یکی از آموزشگاه های هنری با اشاره به سابقه 50 ساله اش در آموزش های فنی و حرفه ای و این که این سازمان سال ها قبل فعالیت هایش را تحت عنوان «صندوق کارآموزی» با حدود 30 آموزشگاه کوچک آغاز کرد و تعداد آن ها امروز بسیار زیاد شده است، یادآور می شود: کسی که با دستانش کار می کند، «کارگر» نامیده می شود و بسیار مورد احترام است. به کسی که با فکر و دستانش فعالیت دارد.
«پیشه ور» گفته می شود که او هم خیلی مورد احترام جامعه است و سرانجام آن که با فکر و دستان و احساس اش محصولاتی را تولید می کند، «هنرمند» نام گرفته است که در حال حاضر شمار قابل توجهی از آموزشگاه های تحت نظارت سازمان آموزش های فنی و حرفه ای، به تریبت آنان مشغولند.
خرامان با تاکید بر ضرورت آموزش های هنری و فنی و حرفه ای زنان ایرانی، اظهار می دارد: صنایع دستی، آشپزی، دوخت لباس، شیرینی پزی و نظایر آن ها، از جمله مشاغلی است که با هزینه و صرف وقت کم، می توان آن ها را فرا گرفت و از این طریق، درآمد کسب کرد.
هنرجویان به خصوص در رشته هایی مانند صنایع دستی، که کشورمان از این نظر در جهان مطرح است، می توانند بعدها به جایی برسند که برای محصولات شان برند انتخاب کنند و صادرات هم داشته باشند.
** وقتی پرندگان هم عزادار می شوند!
در آیین افتتاح مجتمع آموزشی زنان «سیمین جا» یکی از میهمانان در سخنانی با یادآوری تلاش های ارزشمند بانوان برای اداره امور خانه و تربیت فرزندان سختکوش و صالح از سویی و فعالیت های گوناگون فرهنگی، اقتصادی و هنری آنان از دیگر سو، از مقام والایی که آموزه های دینی و ملی ما، برای زنان قایل است، یاد می کند و می افزاید: حتی پرندگان که از مخلوقات زیبا و احساس برانگیز پروردگار محسوب می شوند برای زنان ارزش و احترام خاصی قائلند!
وی در این ارتباط به بیان خاطره ای می پردازد و اظهار می دارد: 85 ساله ام و پس از سال ها زندگی مشترک، همسرم را به تازگی از دست داده ام.
او که سید طباطبایی هم بود، هر روز به پرندگانی که در حیاط و باغچه خانه مان می نشستند، غذا می داد، اما هنگامی که درگذشت، سه شبانه روز هیچ پرنده ای به خانه ما نیامد و غذایی را که برایشان می ریختم، دست نخورده باقی می ماند و گویی آن پرندگان هم در سوگ درگذشت یک بانو، به عزا نشسته اند و روزه گرفته اند! خانم ها حتی در دشوارترین شرایط کار و اشتغال، انسان های بسیار با عاطفه ای هستند و چه کار و درآمدی داشته باشند و چه نداشته باشند، باید توسط همسر و فرزندان شان محبت و احترام ببینند و قدرشان به خوبی دانسته شود.
** کارآفرینی و تفکیک جنسیتی
حجت الاسلام یحیی صالحی نیاـ نماینده ولی فقیه در منطقه «کن» تهران و مدرس دانشگاه با تاکید بر اهمیت توسعه فرهنگ کار و ارزش قایل شدن برای کار آفرینان کشور می گوید: اهمیت کار تا به آنجا است که وقتی نزد پیامبر اکرم (ص) از عبادت شخصی تعریف کردند، پرسیدند شغل او چیست؟ و وقتی پاسخ دادند که بیکار است، فرمودند اگر کسی فضایل خوب بسیاری هم داشته باشد، اما بیکار بگردد و خدمتی به مردم ارائه ندهد، از چشم ها می افتد. پیامبر عظیم الشان اسلام می فرمودند اگر کسی برای اداره زندگی خود و خانواده اش مشکل مالی دارد، به تعبیر آن روز، حتی اگر دست اش از همه جا کوتاه باشد، باید تبر بر دوش بگیرد و عازم خارج از شهر شود و هیزم جمع کند و بفروشد و آذوقه به خانه اش بیاورد و گذران زندگی کند.
آقای صالحی نیا با اشاره به این که حتی نزدیک ترین افراد به خدا، یعنی پیامبران هم شغل و حرفه ای داشته اند و به عنوان مثال، آهنگر یا خیاط و یا چوپان بوده اند، اظهار می دارد: از قدیم به درستی گفته اند که کار، عار نیست. در شرایطی که طبق آمار در حال حاضر حدود 2.5 میلیون شغل بی صاحب و بدون متقاضی در کشور داریم، آمار بیکاری نباید تا این اندازه بالا باشد.
وی همچنین می گوید: با بررسی نقشه و مساحت کشورها، به این نتیجه رسیده اند که ایران به تنهایی به اندازه 36 کشور جهان، وسعت دارد و از امکانات خدادادی بسیاری هم برخوردار است که در راه اشتغالزایی، می تواند مورد استفاده قرار گیرد. ما اگر ژاپن را به عنوان کشوری زلزله خیز و دارای مشکل نبود زمین های کشاورزی در نظر بگیریم و با مشکل زمین در کشورهای حاشیه خلیج فارس و یا عربستان را مورد توجه قرار دهیم، با مقایسه کشورمان با آن ها می توانیم به نعمت هایی مانند اراضی حاصلخیز و مستعد کشاورزی، بهتر پی ببریم.
با این حال و علیرغم این که در ایران 4 فصل سال را داریم، متاسفانه شاهد ضعیف شدن روحیه کار و تولید در کشورمان هستیم که شاید یکی از دلایل آن، عدم مدیریت مطلوب منابع ارزشمندمان است.
امروز هلند با مساحتی معادل استان مازندران به بسیاری از کشورها لبنیات صادر می کند و تجربه تاسیس برخی شرکت های بزرگ تولید لبنیات در ایران و صادرات آن ها، نشان می دهد که حتی یک استان ما می تواند به اندازه کشور هلند، صادرکننده محصولات لبنی باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به موفقیت متخصصان و کارآفرینان ایرانی در خارج از کشور، می افزاید: اسلام برای کار و اشتغال، تفکیک جنسیتی قایل نیست و این اعتقاد را ندارد که زن حتماً فقط باید در خانه کار کند و اگر کاهی چنین عقایدی دیده می شود، موضوعی عرفی و سنتی است که ربطی به اسلام ندارد، اسلام به تمامی مسلمانان می گوید از تو حرکت و از خدا برکت، و خدا به همه کسانی که کار کنند، چه زن و چه مرد، برکت می دهد.
** توانمندی های بانوان ایرانی
شهره سلطانی ـ بازیگر و کارگردان سینما و فعال محیط زیست و حقوق حیوانات، با تاکید بر این که زنان ایرانی بسیار توانمند، پرنشاط و قابل احترام هستند و اگر امکانات لازم در اختیارشان قرار گیرد، در عرصه های گوناگون فرهنگی ،اجتماعی، هنری، سیاسی و اقتصادی بیش از پیش می توانند توانمندی هایشان را نشان دهند، می گوید: نه فقط خانم های شاغل، بلکه بانوان خانه دار هم بسیار ارزشمندند و توانایی های بالایی دارند. کما این که من بازیگر و کارگردان سینما و یا آن خانم پزشک متخصص، شاید نتوانیم مانند یک خانم خانه دار، آشپزی کنیم و غذاهای خوشمزه بپزیم!
وی با تاکید بر نقش پراهمیت خانم ها در اداره خانواده هایشان، اظهار می دارد: با توجه به این نقش حساس، اصطلاحاتی مانند زنان بی سرپرست و یا سرپرست خانوار، نمی تواند معنی داشته باشد. زنان سرزمین من، سرشار از مهربانی و عاطفه و وفاداری هستند و باید امکانات مناسبی برایشان فراهم شود، تا بیش از پیش بتوانند موقعیت خود را تثبیت کنند و توانمندی هایشان را به نمایش بگذارند.
** آموزش های سفارش محور
بوی خوش نان سنتی خراسان جنوبی، در فضا پیچیده است و در هر گوشه، مربیان سرگرم آماده کردن نمونه هایی از کارهایی هستند که قرار است در مراسم افتتاح مجتمع آموزشی، به نمایش بگذارند. مجتمع آموزشی بازار محور سیمین جا، از جمله مراکزی است که تحت نظارت سازمان آموز ش های فنی و حرفه ای کشور، فعالیت هایش را با هدف ارائه آموزش های گوناگون به بانوان و فرام آوردن شرایط فروش محصولات تولیدی آنان، آغاز کرده است.
فرشته سرابندی ـ مدیر مجتمع آموزشی سیمین جا با اشاره به تجربه های چند ساله اش در زمینه کارآفرینی و ایجاد اشتغال برای بانوان، می گوید: برای کمک به اشتغال و کسب درآمد بانوان، در کنار آموزش آنان در رشته هایی مانند صنایع دستی، بافندگی و دوزندگی و محصولات غذایی، دستاوردهای تولیدی آنان هم در معرض فروش قرار گیرد.
به این ترتیب که تولیدات خانم های هنرآموز، پس از دریافت سفارش خرید آن ها انجام می شود که در این ارتباط به بازاریابی، جذب مشتری، ایجاد هماهنگی بین مراکز تولیدی و خرید محصولات و بسته بندی و ارسال آن ها می توان اشاره کرد. سرابندی می افزاید: در بدو ورود هنرجو، استعدادهای او شناسایی و بر این اساس، شاخه و رشته هنری مناسب با آن، به هنرجو پیشنهاد می شود. در مجتمع سیمین جا 10 شاخه هنری و تولیدی تدریس می شود و مجمع نیز تحت نظارت سازمان آموزش های
فنی و حرفه ای، فعالیت دارد.کارآفرین برتر استان تهران همچنین می گوید: عرضه گروهی محصولات تولیدی هنرجویان مجتمع، از عرضه انفرادی آن ها مقرون به صرفه تر است و بر مزیت رقابتی تولیدات شان، می افزاید.