سازمان‌های مردم‌نهاد به دلیل اینکه از جنس مردم هستند و در دل اجتماعات مردمی شکل گرفته‌اند؛ می‌توانند نیازها، خواسته‌ها و مشکلات مردم را شناسایی کنند و با اتکا به نقش مطالبه‌گری خود موجبات رفع آنها را فراهم آورند.
گفتگو با دکتر الهه راستگو، عضو شورای شهر تهران (معاون اداری و اجرایی)، رئیس کمیته مشارکت‌های مردمی شورای شهر تهران و رئیس ستاد ساماندهی سمن‌های شورای شهر تهران را می‌خوانید.
به نظر شما سازمان‌های مردم‌نهاد چگونه می‌توانند به حل مشکلات مردم کمک کنند؟
همان‌طور که می‌دانید سازمان‌های مردم‌نهاد گروه‌های مردمی سازمان‌یافته و شناسنامه‌داری هستند که نقش تسهیل‌گر را میان مردم و مسئولین ایفا می‌کنند. سازمان‌های مردم‌نهاد به دلیل اینکه از جنس مردم هستند و در دل اجتماعات مردمی شکل گرفته‌اند به بهترین صورت می‌توانند نیازها، خواسته‌ها و مشکلات مردم را شناسایی کنند و با اتکا به نقش مطالبه‌گری خود موجبات رفع این موارد در حوزه‌های مختلف را فراهم آورند. در این بین قطعا سازمان‌هایی موفق هستند که بتوانند به خوبی از یک طرف با مردم و از طرف دیگر با مسئولین ارتباط برقرار کنند و تریبون‌های رسمی، یا به عبارتی صدای مردمی باشند. همچنین از قابلیت‌های دیگر سازمان‌های مردم‌نهاد این است که می‌توانند با ایجاد شور و شوق در مردم و دعوت آنها به مشارکت در انجام امور مختلف جریان‌های مثبت و تاثیرگذاری را در بین شهروندان ایجاد کنند، جریان‌هایی که باعث اصلاح سبک زندگی مردم، رفع نیازهای آنها و در نهایت بهبود کیفیت زندگی در کشور عزیزمان شود. مسئولین کشور در همه سطوح قطعا بدون همدلی، همکاری و همیاری مردم نمی‌توانند به دستاوردهای قابل توجهی برسند و اهدافی که همه برای بهبود وضعیت زندگی مردم است را اجرایی و عملیاتی کنند. تشکل‌های مردم‌نهاد می‌توانند در چارچوب‌های مشخص در حوزه‌های مختلف برای به ثمر رسیدن برنامه‌ریزی‌هایی که همه مردم بخشی از اجرای آن هستند و بهره‌بردار نهایی نیز خودشان محسوب می‌شوند، گام بردارند.
انتظارات و توقعات شما از سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه زنان و خانواده چیست؟
در حوزه زنان و خانواده هم دقیقا الگوی عملکردی سمن‌ها مطابق الگویی است که برای کلیه سازمان‌های مردم‌نهاد تعریف کردم فقط با این ملاحظه که می‌بایست تمرکزشان بر روی موضوعات، مسائل و مشکلات این حوزه باشد. اساس و بنیاد هر جامعه سالمی را خانواده شکل می‌دهد، امروزه در جامعه ما و در شهر تهران از تشکیل خانواده تا حفظ و بقای بنیاد خانواده با چالش‌هایی مواجه هستیم که بسیاری از آنها با کمک‌های اندک و با دادن آگاهی‌های لازم به شهروندان قابل حل و فصل است. تشکل‌های مردم‌نهاد می‌توانند با شناسایی این موارد، از جمله موانع ازدواج جوانان از ظرفیت‌های علمی و اقتصادی سایر افراد، مسئولین و دستگاه‌ها بهره‌مند شوند و به صورت مشخص در راستای حل این مشکلات گام بردارند. علاوه بر این پرداختن به مسائل حوزه کودکان، سالمندان، معلولین نیز می‌تواند از مهم‌ترین موضوعات حوزه خانواده محسوب شود. در حوزه زنان نیز تکریم زن با تاکید بر نگاه والای اسلام به نقش زن در خانواده و جامعه، رفع مشکلات زنان آسیب‌دیده اجتماعی مانند زنان بدسرپرست و توجه به زنان سرپرست خانوار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که انتظار می‌رود سمن‌ها به عنوان گروه‌های آگاه مردمی به این موضوعات به صورت جدی بپردازند.
بارزترین و مهم‌ترین مشکل سازمان‌های مردم‌نهاد از نظر شما چیست؟
بارزترین و مهم‌ترین مشکل سازمان‌های مردم‌نهاد عدم شناخت مسئولین و مردم از اهمیت نقش آنها در شکل‌گیری یک جامعه مدنی سالم که به عبارتی ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها، عملکردها و فعالیت‌های آنهاست. مسائل سازمان‌های مردم‌نهاد از خلاهای قانونی و مشکلات حقوقی گرفته تا مشکلات فعالیتی خاص عموما از این عدم شناخت ناشی می‌شود.
فعالیت‌های سازمان‌های مردنهاد را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا سمن‌ها به رسالت فعالیت مردمی خود عمل کرده‌اند؟
سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران هنوز نتوانسته‌اند به جایگاه اصلی خود برسند و قابلیت واقعی‌شان را به نمایش بگذارند؛ هرچند که سمن‌های فعال شناخته شده و موثری داریم اما نیاز است که تشکل‌های مردمی دیگر نیز به همین شکل فعالیت گسترده داشته باشند. در حال حاضر سمن‌هایی که جدی و آگاهانه فعالیت می‌کنند سعی دارند تا به بهترین شکل ممکن به رسالت اجتماعی خود عمل کنند.
عملکرد سمن‌های حوزه زنان و خانواده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این عملکرد را نسبت به سمن‌های حوزه‌های دیگر چگونه می‌بینید؟
در حوزه زنان و خانواده تشکل‌های مردم‌نهاد شاخص و قابل توجهی فعالیت می‌کنند. این زمینه جزو پرکارترین بخش سمن‌ها محسوب می‌شود و به نوعی فعالیت‌های مشارکتی خوبی در این حوزه به نسبت سایر موضوعات فعالیتی دیگر رخ داده است. در واقع مردم به خوبی اهمیت و حساسیت این بخش را درک نموده و شروع به فعالیت مشخص و سازمان‌یافته در راستای بهبود وضعیت آن کرده‌اند.
موارد حمایتی شما از سازمان‌های مردم‌نهاد چیست؟
مطابق با ماده سوم مصوبه شورای اسلامی شهر تهران در خصوص «تشکیل ستاد توان‌افزایی و حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد شهر تهران» ستاد موظف به انجام حمایت‌های مادی و معنوی از سازمان‌های مردم‌نهاد است. علاوه بر این، فعالیت‌های قابل توجهی را در قالب کارگروه‌های موضوعی ۱۵گانه ستاد، در مناطق ۲۲گانه شهرداری تهران تعریف کرده‌ایم که بدین وسیله بستر شکوفایی و بالندگی و فعالیت مثمر ثمر سازمان‌های مردم‌نهاد را فراهم ساخته‌ایم. همچنین حمایت مالی اندکی نیز از طرح‌هایی که به تصویب و تایید شورای ۱۲ نفره طرح و برنامه ستاد برسد، انجام می‌دهیم.
برای توانمند شدن سمن‌ها چه برنامه‌هایی دارید؟
همان‌طور که مستحضرید؛ آموزش یکی از ارکان اساسی توانمندسازی است، تا به حال نزدیک به چهل دوره آموزشی رایگان برای سازمان‌های مردم‌نهاد ترتیب داده‌ایم. این دوره‌ها براساس نیازسنجی‌های انجام شده در بین سمن‌های عضو ستاد تعریف شده‌اند که از بهترین و مجرب‌ترین اساتید حوزه مشارکت‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد بهره‌مند شده‌ایم. در سال جاری تخصصی‌تر شدن آموزش‌ها در زمینه مدیریت شهری را با توجه به موضوع فعالیت هر سمن در نظر گرفته‌ایم که می‌تواند پایه‌گذار حرکت اصولی، آگاهانه و بر پایه علم و دانش سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه مدیریت شهری باشد. از سوی دیگر در اختیار قرار دادن بستر فعالیتی مناسب با شهرداری تهران از اموری است که در راستای شکوفایی سازمان‌های مردم‌نهاد انجام داده‌ایم و همچنان بر گسترش آن در زمینه‌های مختلف تاکید داریم.
نظارت کیفی شما از سمن‌ها چگونه است؟
ارزیابی و رتبه‌بندی سازمان‌های مردم‌نهاد براساس شاخص‌های احصا شده در دست انجام است که بر نظارت در این حوزه کمک شایانی می‌کند. البته در ستاد، فعالیت‌های تشکل‌های مردم‌نهاد عضو به خصوص سمن‌هایی که به منظور طرحی مشخص مورد حمایت مادی قرار می‌گیرند به صورت دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت صحت و دقت اجرای طرح بودجه به آنها اختصاص داده می‌شود.
چه پیشنهاداتی را برای تامین بودجه سمن‌ها (غیر از منابع دولتی) توسط خود سمن‌ها دارید؟
سازمان‌های مردم‌نهاد در هر حوزه فعالیتی می‌توانند خود، کارآفرین باشند و به نوعی تولیدات و خدماتی را عرضه کنند و اقشار مختلفی را به کار گیرند. در ارتباط با سمن‌ها باید به این نکته توجه داشت که به دلیل غیرانتفاعی بودن، آنها می‌بایست درآمدی که کسب می‌کنند نیز برای پیشبرد اهداف انسان‌دوستانه سمن هزینه شود تا نگاه غیرانتفاعی بودن همچنان در آنها جاری و ساری باشد و به اشتباه در دام فعالیت اقتصادی انتفاعی نیافتند و به بنگاه‌های کوچک اقتصادی تبدیل نشوند. از اینجاست که حیات کار مشارکتی سازمان‌های مردم‌نهاد به خطر می‌افتد.