ازدواج کودکان سالیان سال است که در کشورما و برخی از کشورهای جهان انجام می‌شود. هرچند طی سال‌های اخیر با توجه به افزایش آگاهی‌های عمومی این‌طور به نظر می‌رسد که این نوع ازدواج کاهش یافته باشد، اما همچنان در سطح جهان ازدواج کودکان صورت می‌گیرد.
به گفته معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ازدواج کودکان تبدیل به یک مسئله جهانی شده است و طبق آخرین آمار، 700 میلیون زن در جهان هستند که در سنین کودکی ازدواج کرده‌اند.
شیرین احمدنیا با بیان اینکه بر اساس آمارها در کشورهای در حال توسعه از هر3 دختر یک نفر قبل از 18 سالگی ازدواج می‌کند، به 20 کشوری که بالاترین نرخ شیوع ازدواج کودکان در آنها وجود دارد، اشاره کرد و گفت: کشورهایی مانند نیجر، آفریقای مرکزی، چاد، بنگلادش، سودان جنوبی، مالی، بورکینافاسو، گینه، موزامبیک و غیره جزو این 20 کشور هستند. این استاد دانشگاه در ادامه ضمن بیان اینکه در ایران نیز تقریبا حدود 17 درصد دختران پیش از رسیدن به سن 18 سالگی ازدواج کرده‌اند، افزود: طبق آمار یونیسف3 درصد از دختران هم پیش از رسیدن به سن 15 سالگی ازدواج می‌کنند. اما سوال اینجاست قوانین بین‌المللی چه سنی برای ازدواج مشخص کرده است؟
در قوانین بین‌المللی سن ازدواج 18 سال است
دکتر سیدعلی کاظمی قاضی دادگستری، استاد دانشگاه و رئیس اداره مطالعات حقوقی و قضایی قوه قضاییه با اشاره به قوانین بین‌الملل در رابطه با سن ازدواج گفت: به طور کلی چند سند بین‌المللی در زمینه سن ازدواج وجود دارد. یکی از آنها کنوانسیون تعیین سن ازدواج است که کشور ما و عمدتا کشورهای اسلامی به آن نپیوستند به علاوه چند سند تفصیلی دیگر در سطح بین‌الملل که سن ازدواج را حدود 18 سال در نظر گرفتهاند. آخرین اسنادی که از کمیته حقوق کودک و کمیته منع تبعیض علیه زنان مشاهده می‌کنیم نیز حداقل سن ازدواج را 18 سال در نظر گرفتهاند. اما در پیمان‌نامه حقوق کودک، صراحتا در مورد سن ازدواج چیزی مطرح نشده فقط در این کنوانسیون آمده است سن ازدواج زمانی باید باشد که فرد (کودک) دارای قابلیت‌های لازم برای تشکیل زندگی باشد و در عین حال ازدواج به رشد کودک، پرورش و آموزش وی صدمه‌ای وارد نکند.
این قاضی دادگستری افزود: اما در همین اسناد، اجازه داده شده اگر فردی در شرایطی باشد که بخواهد زودتر ازدواج کند با اجازه برخی از مقامات خاص مشکلی ندارد. برای مثال ممکن است فردی در 16 سالگی واقعا نیاز داشته باشد ازدواج کند و از جهت شرایط روحی، جسمی و... آمادگی لازم را داشته باشد این اسناد اجازه داده‌اند با شرایط خاصی، ازدواج انجام شود.
این حقوقدان با اشاره به اینکه به نسبت فقر کشورها، آمار ازدواج کودکان نیز بالا می‌رود، خاطرنشان کرد: معمولا سن ازدواج در کشورهایی که فقیر هستند برای مثال هندوستان، پایین‌تر است و مسئله دیگر نیز مربوط به فرهنگ کشورهاست. در برخی از فرهنگ‌ها مرسوم است که کودکان در سن کم ازدواج کنند اما در مورد راهکارهای سازمان‌های بین‌المللی باید گفت این سازمان‌ها به کشورها معمولا توصیه می‌کنند که ازدواج در سنین پایین صورت نگیرد و کار دیگری به غیر از توصیه به کشورها نمی‌توانند انجام دهندمگر اینکه ابراز نگرانی و کشورها را تشویق کنند به تصویب قوانینی که ازدواج زیر 18 سال را منع کنند.
سن ازدواج زمانی است که فرد آماده تشکیل زندگی باشد
کاظمی با اشاره به سن ازدواج در کشور و اینکه سابقا درکشور ما ملاک ازدواج سن 18 سال بود اما پس از انقلاب به سن بلوغ شرعی (9سال قمری در دختران و 15 سال قمری در پسران ) تغییر یافت ،خاطرنشان کرد: سال‌ها بعد مجمع تشخیص مصلحت نظام سن ازدواج برای دختران را 13 سال و 15 سال را برای پسران عنوان کرد. اما قانونگذار اجازه داده که با سه شرط زیر این سنین هم ازدواج صورت گیرد 1- مصلحت کودک اقتضا کند، 2- پدرو مادر راضی باشند و3- اینکه دادگاه رضایت بدهد.
تحمیل مشکلات روحی، روانی و جسمی به کودکان
این قاضی در رابطه با مشکلاتی که ازدواج کودکان به همراه دارد، می‌گوید: ازدواج کودکان، مشکلات عدیده‌ای را به همراه خواهد داشت که برخی از مشکلات ناظر به خود کودک بوده و به ویژه دختران، بیشتر قربانی این نوع ازدواج هستندزیرا آنها معمولا از رشد لازم برخوردار نیستند و در صورتی که باردار شوند معمولا دچار مشکلات خاصی مانندخونریزی ناشی از زایمان یا سقط جنین و... می‌شوند و حتی ممکن است هنگام بارداری بیماری‌هایی را به جنین خود منتقل کنند و همچنین بسیاری اوقات نیز این کودکان حین زایمان تلف می‌شوند. به عبارت دیگر با ازدواج زودهنگام، آزارها و مشکلات روحی، روانی و جسمی بسیاری به این کودکان تحمیل می‌شودزیرا در این سن کودک مهارت‌های لازم را برای زندگی و تربیت بچه ندارد و در این راستا هم خودش آسیب می‌بیند و آسیب دوم به بچه آنها تحمیل می‌شود.
کودک نمی‌تواند حق خودش را مطالبه کند
وی با اشاره به نوع دیگری از مشکلات این کودکان تصریح کرد: یکی از این مشکلات این است که مطابق قانون، هنگام افتتاح حساب بانکی باید سن فرد 18 سال باشد، یا در خصوص اخذ مطالبات آمده است که کودک نمی‌تواند دادخواست ارائه کند. حال این کودک از یک طرف زن یا مادر است از طرف دیگر نمی‌تواند حقوق خودش را استیفا کند. برای مثال نمی‌تواند حسابی باز کند تا نفقه‌اش را در آن واریز کند.
کاظمی در پاسخ به این سوال که در ازدواج کودکان چه آسیب‌هایی متوجه آن ها است، تصریح کرد: در بخش آسیب‌ها باید گفت گاهی اوقات این ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شود و طلاق باعث آسیب‌دیدگی شدید این کودکان خواهد شد. بنده با موارد بسیاری در این زمینه مواجه شده ام که این کودکان به عنوان نوعروس‌ها و نودامادهایی که طلاق گرفتند آسیب‌هایی را متحمل شده‌اند و غالبا ازدواج مجدد آنها نیز با شکست و ناکامی همراه است و درنهایت بسیاری از این کودکان رنگ خوشبختی را نمی‌بینند. باید بپذیریم طی سال‌های اخیر سن کودکی افزایش پیدا کرده که البته این نشان دهنده رشد و پیشرفت یک جامعه است. برای پرورش نسل خوب باید بپذیریم وقتی کودک هنوز به لحاظ رشد ذهنی و اجتماعی بالغ نشده او را وارد یک زندگی نکنیم زیرا تخریب آن بیشتر از محاسنش است.
شرایط مصلحت ازدواج کودکان
وی در پاسخ به این سوال که وقتی قانونگذار سن ازدواج را 13 سال و 15 سال تعیین کرده دلیل قانونگذار برای شروطی که کودکان می‌توانند زیر این سن نیز ازدواج کنند چیست، خاطرنشان کرد: این حالت استثنایی است که قانونگذار در نظر گرفته است. در مورد مصلحت والدین کودک باید گفت معمولا اصل بر این است که والدین طفل، دلسوز او هستند و معمولا بنا به مصلحت کودک خود اقدام می‌کنند. اما گاهی اوقات پدر و مادر مصلحت کودک شان را به درستی تشخیص نمی‌دهند که اینجا وظیفه تشخیص مصلحت کودک با دادگاه است.
این قاضی دادگستری با اشاره به مصلحت سلبی و ایجابی گفت: مصلحت سلبی به معنای آن است که مساله‌ای برای کودک ضرر نداشته باشد. اما مصلحت ایجابی به معنای آن است که نه تنها ضرری متوجه کودک نباشد بلکه منافع طفل را درنظر داشته باشد و رشد طفل و ارتقای روحی، فرهنگی و ... وی را رقم زند. در مورد مصلحت ایجابی کودک باید گفت این ازدواج باید کودک را در مسیر بهبود زندگی قرار دهد. از آنجایی که کودک در این سن شرایط مناسبی برای اعلام رضایت ندارد معمولا ازدواج زودهنگام نوعی ازدواج اجباری است و گاهی اوقات ممکن است با اجبار خانواده، کودک در گیر ازدواج شود .پس باید در محاکم این مهم در نظر گرفته شود که کودک تحت چه شرایطی راضی به این ازدواج شده است؟ آیا خود اوواقعا راضی به ازدواج است؟
به گزارش «قانون»، این حقوقدان خاطرنشان کرد: بنابراین در احراز مصلحت باید حتما محاکم قضایی رضایت کودک را احراز کنند. اگر احراز مصلحت به درستی انجام شود مشکلی به وجود نخواهد آمد. ولی در کشور ما مشکلی که وجود دارد این است که برخی اوقات خانواده‌ها بدون اینکه از دادگاه رضایت بگیرند ازدواج کودکان صورت می‌گیرد و زمانی که سن این کودکان به حد نصاب ازدواج برسد به شیوه مدنی ازدواج شان را ثبت می‌کنند، در حالی که این ازدواج اعتبار شرعی دارد و این اعتبار شرعی باعث می‌شود پدر ومادر، کودک شان را خارج از فرآیند ازدواج به عقد ازدواج دیگری دربیاورند. در این راستا و برای جلوگیری از این نوع ازدواج‌ها باید برای پدر و مادرهایی که کودکشان را در سن پایین و به شیوه شرعی عقد می‌کنند، ضمانت اجرایی سختی در نظر گرفته شود.
وی در پاسخ به این سوال که ازدواج‌های شرعی با مشکلی همراه نیست، توضیح داد: مشکل خیر مگر اینکه این زوج بچه دار شوند که مشکلاتی در رابطه با ثبت ازدواج، اخذ شناسنامه و...به وجود می‌آید ولی غالبا با اغماض مواجه می‌شوند و از خطایی که مرتکب شدند چشمپوشی می‌شود.
باید در مورد سن ازدواج مطالعات جامع صورت گیرد
کاظمی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد با توجه به افزایش سن کودکی برای تغییر سن ازدواج باید مطالعات جامعی صورت گیرد تا معیار آن بالاتر رود. نکته مهم دیگر این است که باید کف سن ازدواج مشخص شود. به موجب قانون موجود، دختر 2ساله را هم می‌توان با شروطی که در بالا ذکر شد شوهر داد پس باید حداقل سن ازدواج مشخص شود تا برخی از ابهامات در این زمینه برطرف شود.