سمیه فریدونی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، در گفت وگو با ایرنا بر نقش رسانه و آموزش در توانمندسازی زنان تاکید کرد. به گفته وی، هویت سازی در کنار تغییر نگاه جامعه به زن، به توسعه حضور زنان در جامعه کمک می کند؛ امری که به باور وی بدون همراهی مردان میسر نخواهد بود.

«حسن روحانی» رییس جمهوری، بیست و چهارم خردادماه امسال، در جمع فعالان حوزه زنان و خانواده بر اهمیت حضور فعال و موثر در جامعه و توانمندسازی آنان تاکید کرد و گفت: امروز در روند توسعه کشور و پیشبرد سیاست های اقتصاد مقاومتی، باید زنان مشارکت گسترده تری داشته باشند و مگر می شود نیمی از اعضای یک کشور در خانه بمانند و در صحنه کار و تلاش، حضور نداشته باشند و آن کشور بتواند از لحاظ اقتصادی پیشرفت کند.

روحانی در قالب یکی از وعده های انتخاباتی خود بر اهمیت حضور زنان در جامعه و توانمندسازی آنان در جهت رشد و توسعه کشور تاکید کرده بود؛ وعده ای که تلاش برای تحقق آن، به زنان انگیزه حضور در فعالیت های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی می دهد تا برای اثبات توانمندی های خود با تمام قدرت به فعالیت بپردازند.

زنان ایران طی چند سال گذشته حضور فعال و موثری در عرصه های گوناگون کشور داشته اند. با وجود این، همچنان چالش هایی در مسیر فعالیت اجتماعی و اقتصادی آنان وجود دارد. گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به منظور بررسی چرایی وجود برخی محدودیت ها در مسیر فعالیت زنان و ارایه راهکارهای مناسب برای توانمندسازی بیشتر آنان، به گفت وگو با فریدونی مدرس دانشگاه و پژوهشگر زنان پرداخت.

به گفته فریدونی، زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور و نیروی فعال جامعه، نقش محوری و مهمی در توسعه اقتصادی ایفا می کنند و اگر شرایط و بسترهای لازم برای توانمندسازی و فعالیت آنان فراهم شود، قطار رشد و توسعه همه جانبه با شتاب هر چه بیشتر به حرکت در می آید.

وی با اشاره به نقش آموزش و رسانه در هویت سازی زنان و ایجاد درک صحیح از حضور زن در اجتماع، بر لزوم تغییر برخی زیر ساخت های جامعه تاکید کرد؛ تحولی که به گفته او بدون درک درست از زن و نقش بی جایگزین او در جامعه ایجاد نخواهد شد.

در ادامه متن کامل گفت وگوی ایرنا با فریدونی آمده است:

*** ایرنا: به باور برخی ناظران، شتاب گسترش حضور زنان در جامعه و مشارکت های اجتماعی و سیاسی آنان چندان مطلوب نیست. نظر شما در این باره چیست؟

** فریدونی: نقش خانواده در رشد و تربیت فرزندان و توسعه اجتماعی امر روشنی است. جایگاه مادر و زن در خانواده هم از چنان قداستی برخوردار است که جای هیچگونه بحثی در آن نیست. اما زمانی که آموزش نادرست و برخی برنامه های غیرکارشناسی رسانه ای، مناسبات خانواده را اشتباه به نمایش می گذارند، نمی توان توقع داشت که زنان و مردان دوشادوش هم به رشد و توسعه جامعه کمک کنند.

این روند، غیر از محدود شدن نقش زن به محیط خانواده و تقلیل نقش پدر به منبع درآمد خانواده نتیجه ای ندارد. وقتی در رسانه ها مسوولیت اقتصادی را بر دوش پدر و وظیفه زن را خانه داری تعریف کنیم، موجب دوری زن از اجتماع و محدود کردن وی به امور خانه و خانواده می شویم و همزمان توقع افراد خانواده را از مادر در انجام وظایف خانه داری بالا می بریم.

*** ایرنا: به نظر شما، توسعه فضای عدالت جنسیتی در جامعه چگونه امکان پذیر خواهد بود؟

** فریدونی: دغدغه فعالان حوزه زنان، برقراری عدالت جنسیتی در جامعه است. برای رسیدن به عدالت جنسیتی، در مرحله نخست باید از مباحث نظری گذشت و به مباحث کاربردی و عملی رسید. وقتی عدالت جنسیتی را برابری فرصت ها بدانیم خیلی از بحث های حاشیه ای مانند تفاوت زن و مرد حذف می شود. این که زن و مرد با هم تفاوت دارند یک امر بدیهی و روشن است. وقتی زنان با زنان و مردان با مردان تفاوت دارند، پس شکی در تفاوت زنان با مردان باقی نخواهد ماند.

حتی با پذیرش این تفاوت ها، باید برای برقراری عدالت جنسیتی بسترهای لازم ایجاد شود؛ بسترهایی که در آن عدالت و برابری وجود داشته باشد تا افراد در شرایط برابر بتوانند شایستگی های خود را به عرصه ظهور برسانند. در شرایطی که بحث جنسیت به حاشیه رود، شایستگی های افراد، فرصت ساز خواهند بود.

*** ایرنا: شما به برابرسازی فرصت ها اشاره کردید. راهکار عملی شدن این برابری چیست؟

** فریدونی: متاسفانه هنوز در جامعه ما درک برابری فرصت ها به شکل عملی در نیامده است. به عنوان مثال، در حوزه پذیرش دانشجو، بنا به دلایل بسیار عجیب و غیرمنطقی مانند این که بازار کار زنانه شده یا این که زنان با ورود به دانشگاه دیگر تمایلی به ازدواج ندارند، قانونی را به عنوان پذیرش جنسیتی اعمال می کنند که در مغایرت مستقیم با قانون اساسی است چرا که قانون اساسی، حق آموزش را برای همه افراد به یک اندازه به رسمیت می شناسد. پژوهش پنج ساله من که در کتاب «روایت دختران از زندگی دانشگاهی» منتشر شد، نشان می دهد که نخستین شاخص دختران دانشجو برای توانمند خواندن یک زن، داشتن خانواده ای مطلوب است. پس دانشگاه زنان را از خانواده دور نمی کند بلکه تعریف جدیدی از خانواده ارایه می کند و این افراد به دنبال نقش جدیدی در خانواده هستند.

در این شرایط به جای درک این مساله، دختران را از دانشگاه دور می کنیم. بومی گزینی می کنیم و هر شخصی را در شهر خود نگه می داریم. این فشارهای قومی و دوری دختران از فرهنگ های مختلف، خود بیانگر این موضوع است که ما مساله برابری فرصت ها را درک نکرده ایم. برخی مسوولان به دنبال ارایه راهکار هستند اما ارایه راهکار برای مساله ای که درک نشده، رخدادهای خوشایندی را در پیش نخواهد داشت.

ما قبل از اینکه بخواهیم به عدالت جنسیتی برسیم، به بازسازی فرایندها در سایه آموزش و تغییر نگرش نیازمندیم. اگر این مساله اتفاق بیافتد می توان انتظار داشت که در ازای مفهومی به نام برابری فرصت، عدالت جنسیتی برقرار شود.

*** ایرنا: به نظر شما، چرا مطالبه گری زنان در جامعه ما موضوعی سیاسی تعبیر می شود؟

** فریدونی: این که دامنه های تغییر ایجاد شده و مدت ها است شاهد مطالبه گری زنان برای تغییر شرایط هستیم بر همگان روشن است اما آسیبی که همواره در مطالبات زنان به وجود می آید و کنشگری های آنان را به حاشیه می برد این است که این خواسته ها ذیل جریان های سیاسی تعریف می شوند. به عنوان مثال برخی جریان های سیاسی فعال، در بزنگاه های سیاسی برای دستیابی به اهداف خود، موضوع زنان را پررنگ می کنند و وقتی هدف سیاسی آنان محقق می شود، متاسفانه شعارهای خود درباره اهمیت نقش زنان در جامعه را فراموش می کنند. نکته دیگر این که احزاب و جریان های سیاسی خود را زیر یک چتر نمی بینند و با مطرح شدن موضوعی از سوی رقیب، درصدد کوبیدن و تخریب آن بر می آیند.

به طور کلی مطالبه گری زنان هنوز هویت مجزا و مستقل خود را پیدا نکرده است و هر کسی در این مسیر قرار می گیرد درگیر بازی های سیاسی می شود.

*** ایرنا: اکنون شاهد حضور 17 نماینده زن در دهمین مجلس شورای اسلامی هستیم که به معنای شکسته شدن رکورد تعداد حضور زنان طی ادوار دهگانه مجلس است. به نظر شما این اتفاق خوشایند تا چه اندازه می تواند به درک اهمیت نقش اجتماعی زنان و ایجاد فرصت های برابر کمک کند؟

** فریدونی: این تعداد نماینده زن که وارد مجلس دهم شدند، باعث خرسندی و نیز نشانه موفقیت دولت است اما یک نگرانی هم به دنبال دارد. این افراد نباید فراموش کنند که به عنوان نماینده نیمی از جمعیت کشور، مسوولیت سنگینی بر دوش دارند. نباید فراموش کنند که عملکرد خوب آنان، اعتماد جامعه به زنان را چندین برابر می کند. باید بدانند که تمام تلاش ها برای عملی شدن این رکورد با ارزش، با یک عملکرد ضعیف از بین خواهد رفت. اگر عملکرد ضعیف داشته باشند، دوره های بعد، جامعه در هیچ مساله ای به زنان اعتماد نخواهد کرد. آنان پس از رسیدن به منصب های حاکمیتی، باید به این فکر کنند که نکند عملکردشان، مسیر را برای ورود زنان به دیگر عرصه ها سخت تر کند.

اکنون تلاش نمایندگان مجلس برای تشکیل کمیسیون زنان و خانواده قابل تحسین است اما قبل از آن چند نکته لازم به یادآوری است. این که ما باور کنیم که این 17 نماینده، نمایندگان زنان و مردان جامعه هستند. به این معنا که این افراد تنها برای فعالیت در حوزه زنان وارد مجلس نشده اند. توقع ما این است که فضا برای حضور زنان در همه عرصه ها فراهم شود.

کمیسیون زنان هم زمانی بازدهی خواهد داشت که با نمایندگان مرد همکاری شود چرا که برای اجرایی کردن مصوبات این کمیسیون، به مدیران مرد هم احتیاج داریم. اگر همراهی نداشته باشیم نمی توانیم انتظار پیشرفت کاری را داشته باشیم. رساندن زنان به جایگاهی شایسته با همراهی مردان میسر است و هر کسی که به دنبال جداسازی باشد به خروجی های مطلوب نمی رسد. ما به هویت سازی دوباره زنان احتیاج داریم. یادآوری این ذهنیت که زن و مرد چه جایگاهی در خانواده و اجتماع دارند بسیار مهم است.

*** ایرنا: این هویت سازی چگونه صورت عملی به خود می گیرد؟

** فریدونی: در فرایند هویت سازی مهمترین مولفه آموزش و دیگری فعالیت رسانه است. در مورد آموزش، باید دید بازنمایی دختران ما در کتاب های درسی چیست؟ ما در بحث تحلیل محتوای کیفی و کمی کتاب های درسی به تفاوت های آشکاری می رسیم که میان زن و مرد گذاشته شده است. برای مثال در اشکال درج شده در کتاب ها ممکن است عکس زن به لحاظ کمی بیشتر از عکس مرد دیده شود اما با تحلیل محتوای کیفی این عکس ها، در می یابیم که عکس های منتشر شده از زنان، در فضای خانه و آشپزخانه یا در فروشگاه در حال خرید و عکس مردان در هیبت دکتر، مهندس و دانشمند منتشر شده است. در اینجا به تفاوت نقش و وزنی که به زن و مرد در نظام آموزشی داده می شود می توان پی برد.

وقتی در عصر ارتباطات و رسانه، چنین دیدگاهی نسبت به زن و مرد را در ذهن دانش آموزان القا می کنیم آنان را دچار سردرگمی و احاطه شدن میان اطلاعات ضد و نقیض خواهیم کرد. در این حالت هویت افراد دچار تزلزل شده و رفتار آنان دوگانه می شود. پس باید به صورت ریشه ای به هویت سازی برای زنان بپردازیم. هویت سازی زنان، راهکاری موثر برای گسترش نقش آنان در جامعه است. تبلیغات رسانه ای، فیلم ها و سریال هایی که ساخته می شوند، نقش بسزایی در این هویت سازی دارند اما متاسفانه در برنامه های رسانه ای ما، زنان تنها آشپز و خریدار لوازم بهداشتی و آرایشی هستند و هیچ الگوسازی از آنان صورت نمی گیرد.