عدالت جنسیتی به معنای رعایت تناسب زنان و مردان در دسترسی به همه امکانات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است به گونه ای که در حق هیچ کدام اجحافی نشود، حال باید دید تا چه میزان این عدالت به سمت شایسته سالاری و استفاده از فرصت ها به صورت برابر در کشور رعایت می شود.

در برنامه های توسعه کشور که پنج برنامه قبل و پنج برنامه پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد، فقط در برنامه سوم نامی از عدالت جنسیتی برده شده اما در برنامه ششم توسعه این موضوع در قالب یکی از احکام برنامه ششم گنجانده شده است تا در کشور شاهد برقراری عدالت جنیستی باشیم.

به همین منظور خبرگزاری جمهوری اسلامی در میزگردی با عنوان برنامه های توسعه ای کشور با رویکرد عدالت جنیستی با حضور زهرا نژاد بهرام فعال حوزه زنان و شهلا کاظمی پور عضو هیات علمی و استاد دانشگاه به موضوع عدالت جنیستی و شاخص های آن پرداخته است.

شهلا کاظمی پور عضو هیات علمی دانشگاه تهران و محقق اشتغال زنان در تعریف برابری جنسیتی می گوید: اساسا رویکرد غرب در برابری جنسیتی است ولی در ایران به دلیل تعابیر مختلفی که برای برابری جنسیتی دارند از عدالت جنسیتی استفاده می کنند.

وی ادامه داد: تعابیر متفاوتی از موضوع عدالت جنسیتی می شود ولی ساده ترین تعبیر این است که عدالت را به احقاق حق و مساوات در مقابل قانون تعبیر کرده اند و جنسیت که با جنس متفاوت است به معنای نقش هایی است که هر اجتماعی برای زنان و مردان قائل است و در جوامع مختلف متفاوت است.

وی با اشاره به اینکه عدالت اجتماعی یعنی فعالیت برابر زنان و مردان در محافل اجتماعی، اضافه می کند: برنامه های توسعه در ایران بیشتر جنبه کیفی دارد و نشان می دهد کشورهایی که برنامه های خود را به طور کمی تنظیم می کنند رشد می کنند، بنابراین یکی از تفاوت های کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته در برنامه هایشان است برنامه های کمی قابل سنجش است برنامه های کیفی قابل ارزیابی نیست و این تفاوت کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته است.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید براینکه 40 درصد برنامه هایی که به منظور توسعه یافتن تدوین می شود باید بعد از 2 سا ل به مرحله اجرا درآید ادامه می دهد: یکی از گام های تحقق برنامه های توسعه ای این است که وضع موجود بررسی شود وباورهای فرهنگی تصحیح شود.

کاظمی پور با اشاره به شعار اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل، به چرایی محقق نشدن آن اشاره می کند و می گوید: برنامه ها نباید جناحی تدوین شوند نه اصول گرا و نه اصلاح طلب؛ بلکه باید با رویکرد توسعه ای تدوین شود برای مثال در برنامه چهارم توسعه باید با رویکرد اطلاح طلب تهیه می شد و مجری آن باید اصول گرا باشد. حال در برنامه پنجم که با دیدگاه اصول گرا تدوین شده سه سال آن در دوره روحانی اجرا شده و حال اگر قرار است که اینها رویکرد دیگری داشته باشند در چارچوب برنامه نیست که بخواهند اجرا کنند و این تناقض یک دست انداز است که در برنامه ها ایجاد شده است.

وی با تاکید بر اهمیت مطالعه قبل از تدوین برنامه ادامه می دهد: کشور ما بودجه زیادی را برای تحقیقات اختصاص می دهد این بودجه ها باید در خلاها تزریق شود اما کسی نمی داند خلاها کجا است و این یکی از مشکلات مهم در این حوزه محسوب می شود بنابراین اولین گام قبل از تدوین برنامه مطالعه برای شناخت بهتر وضع موجود است.

این محقق با اشاره به اینکه در بخش آموزش در ایران در رنج سنی 15 تا 24 ساله بی سوادی به صفر رسیده است، خاطرنشان می کند: بنابراین برای بی سوادی دیگر نباید بودجه صرف کنیم باید تحصیلات عالی اضافه کنیم باید مهارت های شغلی را بالاتر ببریم.

کاظمی پور می گوید: درکنوانسیون بین المللی آمارهایی ارائه می شود که شاخص شکاف جنسیتی را در نظر می گیرند، برای مثال در سطح بین المللی با موضوع مشارکت اقتصادی رتبه ایران درسال 2006 و در بین 170 کشور 113گزارش شده و این درحالی است که در سال 2015 به رتبه 131 یعنی پایین تر از گذشته رسیده است، این در حالی که مشارکت اقتصادی زنان نسبت به گذشته بهبود پیدا کرده است؛ بنابراین به این نتیجه می رسیم که دلیل افت مشارکت اقتصادی ایران افزایش رشد کشورهای دیگر به دلیل بحث برنامه های توسعه است.

وی به آماری دیگر اشاره می کند و ادامه می دهد: رتبه ایران در سال 2006 و در بحث آموزش 80 بوده است که این رتبه در سال 2015 به 106 کاهش یافته است بنابراین کشورهای دیگر در بحث آموزش رشد بیشتری نسبت به کشور ما داشته اند و این یعنی آموزش فقط ریشه کن کردن بی سوادی نیست و شاخص های زیادی دارد.

این استاد دانشگاه اضافه می کند: شاخص سلامت زنان نیز در این آمار رتبه 52 در سال 2006 را برای ایران نشان می دهد اما اکنون به رتبه 99 رسیده است و شاخص قدرت سیاسی ایران نیز از 109 در سال 2006 به رتبه 137 در سال 2015 کاهش پیدا کرده است، بنابراین با وجود تلاش زیادی که طی این سال ها داشته ایم و با وجود بهبود وضع جامعه به طور کل و وضع زنان به طور خاص شاخص ها پایین تر آمده است و این بهبودی هم راستا با سطح پیشرفت جهانی نبوده است.

کاظمی پور با اشاره به اینکه همواره بین توسعه و آمار درست رابطه مستقیم وجود دارد می گوید: جامعه ای که آمار درست تری ارائه دهد، بیشتر توسعه پیدا می کند و اگر جامعه ای که توسعه بیشتر پیدا کند آمار درست تری دارد بنابراین مشکل ما نقص آماری است و برنامه های توسعه ما در حد کیفی باقی مانده است.

وی با اشاره به اینکه وزارتخانه های ما دارای مرکز تحقیقاتی هستند که صرفا برای خودشان آمار تهیه می کنند پیشنهاد می دهد: اگر مسئولی آمار نداشته باشد بهتر از آن است که آمار غلط داشته باشد، بنابراین از آنجا که 15درصد بودجه سازمان ها به سمت تحقیقات می رود باید یک سازمان مسئول همانند دیوان محاسبات آمار دقیق تولید کند بنابراین باید حتی الامکان بودجه هایمان را به تدوین آمارهای صحیح اختصاص دهیم.

وی با انتقاد از بحث برابری جنسیتی در ایران اضافه می کند: ما با یک دست پس می زنیم و با یک دست پیش می کشیم منظور این است که از طرفی می خواهیم توسعه پیدا کنیم و از طرفی می خواهیم خانواده تحکیم پیداکند و نظرمان این است که خانم ها باید در خانه بنشینند تا خانواده از استحکام برخوردار باشد و این یک نگاه سنتی است، اما نظر من این است که تحکیم خانواده به روش سنتی میسر نیست در یک جامعه سنتی زن در خانواده حضور داشت همچنان در اقتصاد روستایی در اقتصادکشاورزی و دامپروری مشارکت داشت اینجا نیروی زن ابتر باقی نمی ماند.

این محقق خاطرنشان می کند: در جوامع سنتی بخش کشاورزی مستقیم به بخش خدمات رفت و بخش خدمات متورم شد این درحالی است که بخش کشاورزی در ابتدا باید به سمت صنعت سوق پیدا کند و پس از صنعت به سمت خدمات و فراصنعتی برود و این یک معضل در جوامع در حال توسعه محسوب می شود. اما نکته مهم این است که وقتی کشاورزی کم می شود اولین نیروهایی که کم می شود زنان هستند چرا که کشاورزی مکانیزه می شود و به نیروی کار زن نیاز کمتری است از طرفی و وقتی کشاورزی مکانیزه می شود شهرنشینی زیاد می شود و در شهر نیازی به کار زن نیست. وی ادامه می دهد: اینجاست که اصطلاح خانه داری که یک اصطلاح قرن بیستم است و به همراه توسعه شهرنشینی پدید می آید، مطرح می شود.

وی با اشاره به اینکه فرهنگ کار در ایران پایین است می گوید: فرهنگ در درون خانواده شکل می گیرد بنابراین برای جا انداختن این فرهنگ باید از خانواده شروع کرد.

کاظمی پور با تاکید بر اینکه مطالبات زنان در جهان متفاوت است، ادامه می دهد: در کشور نپال سهم اشتغال زنان بیشتر از مردان است اما از آنجایی که این سهم بیشتر در بخش کشاورزی و کارهای غیررسمی است جوابگوی جامعه نیست و جامعه به زیرخط فقر می رود و آسیب های دیگری برایش ایجاد می شود، بنابراین باید تلاش کنیم که این 50 درصد نیرو را از طریق آموش، توانمندسازی زنان، کسب مهارت های ضروی و فراهم کردن زیربناهای شغلی مناسب به کار بگیریم.

این استاد دانشگاه در ادامه به موضوع سلامت زنان می پردازد و می گوید: سلامت زنان در حال کاهش یافتن است و این ناشی از کم تحرکی و بیماری اعصاب است چراکه ما این نیرو را محبوس می کنیم و این نیروی آزاد شده ایجاد آسیب اجتماعی می کند و زمینه طلاق و بی بندباری و ترتیب فرزندانی که الان به صورت فرزند سالاری در کشور حاکم است را فراهم می کنند.

او نگاه به زن به عنوان جنس دوم را پایه بیشتر مشکلات می داند و اضافه می کند: جامعه ما باید به سمتی برود که نگاه متفاوتی بین زن و مرد وجود نداشته باشد. زمانی که این تفاوت وجود داشته باشد مشکلاتی از جنس آسیب های اجتماعی، عدم رشد اقتصادی و نبود فرهنگ کار به وجود می آید.

این محقق با تاکید بر افزایش سهم مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی خاطرنشان می کند: رویکرد آموزشی در کشور ما از نوع توسعه ای بود چرا که هدفمان ریشه کنی بی سوادی بود و موفق نیز شدیم بنابراین باید تمام ابعاد توسعه کشور را به سمت رویکرد آموزشی هدایت کنیم.

کاظمی پور اظهار می کند: تمام کشورها بحث صلح جهانی را مطرح می کنند و معتقدند که زنان باید مشارکت داشته باشند جرا که با حضور این قشر از جامعه فضا تلطیف می شود، بنابراین اگر می خواهیم جامعه سالم و منعطفی داشته باشیم باید حضور زنان در جامعه را داشته باشیم.

** عدالت جنسیتی و برابری فرصت ها

زهرا نژاد بهرام فعال حوزه زنان نیز ه سابقه برنامه ریزی در کشور و تجربه 10 برنامه توسعه ای اشاره کرد و می گوید: برنامه های توسعه ای قبل از انقاب متفاوت از برنامه های بعد از انقلاب بود و بخشی از فعالیت های ما چون مصادف با دوران دفاع مقدس شد، موضوع برنامه ریزی توسعه ای شکل خاصی به خودش گرفت.

وی ادامه می دهد: البته باید گفت که این نوع برنامه ریزی پاسخگوی نیاز جوانان نیست و چالش هایی را ایجاد می کند و رشد کیفی را می گیرد، اگرچه کیفی شدن برنامه ها آغازش از برنامه سوم توسعه بود.

وی خاطرنشان می کند: در برنامه سوم توسعه جامعه درگیر روندی برای پیگیری برنامه های توسعه نگر شد و به زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور نیز نگاه شد.

نژاد بهرام با بیان اینکه در برنامه سوم توسعه به موضوع عدالت جنسیتی توجه شد، ادامه می دهد: البته باید یکی از فاکتورهای برنامه ریزی توجه به مطالبات نیمی از جامعه باشد که در این برنامه نگاهی به آن شد.

وی با بیان اینکه در برنامه چهارم توسعه به صورت کیفی تر به موضوع زنان و خانواده توجه شد، می گوید: اما اینکه چقدر توانستیم این برنامه ها را عملیاتی کنیم مهم است، در این برنامه موضوع عدالت جنسیتی را تعریف کردند و یک بدل برابری جنیستی بود، اگرچه در جامعه جهانی برابری جنسیتی موضوع اصلی است.

وی به این نکته اشاره کرد که در برنامه پنجم توسعه شاهد تغییر رویکردها در این حوزه بودیم، چون برنامه ریزان از نظر طیف سیاسی متفاوت بودند و می خواستند فضای خانگی را بیشتر تقویت کنند.

این فعال حوزه زنان می گوید: البته موضوع عدالت جنسیتی فقط مختص زنان نیست بلکه مربوط به تمام منابع انسانی است و ما نیازمندیم که منابع انسانی را ارتقا دهیم و باید 100 درصد این منابع را به جامعه وارد کنیم، چرا که این رویکرد جمهوری اسلامی در خصوص موضوع زنان است که امروزه با یک اختلاف نظری روبه رو شده است.

وی تصریح می کند: دلیلش این است که برخی از تصمیم گیران در خصوص موضوع عدالت جنسیتی برای پاسخگویی به نیازها معتقد بودند و اولین عبارت در این زمینه نیز در مجلس چهارم شکل گرفت و حتی در مجلس هفتم نام عدالت جنیستی را حذف کردند.

نژاد بهرام ادامه می دهد، در برنامه ششم توسعه موضوع عدالت جنسیتی بار دیگر وارد شد چون الزام تاریخی و اجتماعی دارد که باید روی این گفتمان به توافق برسیم . اگر قرار است قانونگذاران،متخصصان و رسانه ها نقش نهادینه شدن آن را داشته باشند باید روی این موضوع کار کنند.

وی همچنین به مفهوم عدالت جنسیتی و شایسته سالاری نیز اشاره کرد و اضافه می کند: عدالت جنسیتی، برابری جنسیتی نیست و این رویکردی است که همه دچار چالش شده اند و آنچه که جمهوری اسلامی و فعالان حوزه جنسیتی روی آن بحث دارند، این است که تفاوت جنس و جنسیت را تعریف کنند که نیاز است این موضوع تبیین شود.

وی با بیان اینکه موضوع عدالت جنسیتی فراتر از برابری جنسیتی است، ادامه می دهد: این موضوع تجاربی است که فعالان حقوق زن در پنج تا شش دهه گذشته آن را طی کرده اند و مختص به یک کشور و گروه خاصی نیست.

وی خاطرنشان می کند: باید شاخص های عدالت جنسیتی و فرصت های برابر و شایسته سالاری را به خوبی بشناسیم و خلاهایی که در این زمینه وجود را برطرف کرد و در موضوع عدالت جنسیتی باید نگاه به بیرون و درون با هم باشد تا بتوانیم آن را اجرایی کنیم.

وی عدالت جنسیتی را یک الزام جدی و تاریخی در این مقطع زمانی دانست و می گوید: به همین منظور این موضوع در برنامه ششم توسعه آورده شد و انتظار داریم قوا آن را بپذیرند و آن را در جامعه نشر دیهم.

این فعال حوزه زنان اضافه می کند که در رویکرد علمی نیاز به یکسری شاخص داریم و باید همراه با داشتن هدف باشد چرا که اگر هدف نداشته باشیم، نمی توانیم برای آن شاخص تعریف کنیم که این موضوع درباره عدالت جنسیتی نیز صادق است.

وی تصریح می کند: متاسفانه امروز ارزان ترین و در دسترس ترین نیرو در بازار کار زنان هستند چون مشکل اشتغال دارند و ما برای رسیدن به توسعه نیاز به ایجاد زیرساخت ها داریم و اگر بتوانیم سواد و بهداشت را برای همه به ویژه فراهم کنیم دسترسی به مشارکت اقتصادی و سیاسی راحت تر است اما این موضوع هنوز اتفاق نیفتاده است.

نژاد بهرام ادامه می دهد: ما هنوز نتوانستیم درباره موضوع زنان به یک اجماع عمومی برسیم به همین منظور باید رویکردهای درونی و بیرونی را با دید متناسب و دقیق ببینیم تا مشکلات زنان و مشارکت آنان در جامعه تا حدود زیادی افزایش یابد.

وی مطرح شدن موضوع عدالت جنسیتی در برنامه ششم را با نقص دانست و می افزاید: انشای خوبی در برنامه ششم توسعه در این زمینه نوشته شده اما لایحه احکام به نظرم نیاز به یک پیوست خوبی دارد و اینکه در یک برنامه یکی از احکام را به حوزه زنان اختصاص داده اند، یک چالش است.

این پژوهشگر حوزه زنان می گوید: نظام برنامه ریزی ما دارای چالش جدی است و با آزمون و خطا برخورد می کند و اکنون برنامه ششم توسعه با چندین لایحه مختلف نوشته است و مشخص نیست که آیا این برنامه را همین دولت یا دولتی دیگر دنبال می کند و ممکن است تعارض دیدگاه در آن دیده شود پس باید شکاف برنامه ریزی در کشور برطرف شود.

وی اظهار می کند، اگر برنامه ریزی با رویکرد جنسیتی زن و مردم صورت بگیرد باید در تمام 35 حکم آن این نگاه دیده شود و اینها جای نقد جدی دارد و اینها همان موضوع برگشت های آزمون و خطا است و می بایست در تمام موارد رویکرد جنسیتی آورده می شود و نوشتن یک لایحه درباره زنان، تقلیل دادن حوزه زنان است.

نژاد بهرام با بیان اینکه البته هیچکدام از دولت های گذشته موضوع عدالت جنسیتی و برابری فرصت ها را به این شیوه مطرح نکردند، ادامه می دهد: درباره عدالت جنسیتی همیشه مقاومت هایی در برابر آن بوده است و در این مدت هیچ اقدامی برای آن نشد اما در دولت یازدهم که دولت اعتدال و توسعه است، دکتر روحانی در برابر مطالبات زنان مکلف است و باید پاسخگو باشد و باید روی عدالت جنسیتی کار کند.

وی موضوع شایسته سالاری و عدالت جنسیتی را یک مطالبه تاریخی جامعه ایران دانست و می افزاید: در جای جای سند برنامه ششم توسعه موضوع عدالت جنسیتی را نمی بینیم البته آن را با عدالت اجتماعی آورده اند که باید مطرح کنیم که عدالت جنسیتی با مقوله عدالت اجتماعی هر کدام مفاهیم متفاوتی دارند.

نژاد بهرام خاطرنشان می کند: تمام برنامه ریزان و مجریان برنامه های توسعه از دل همین جامعه رشد پیدا کرده اند و اگر آقایان نیمی از جامعه را نمی بینند، بدانند که اگر به سمت رشد جامعه پیش رفته اند چون از دل همین جامعه تربیت شده اند پس باید این نوع نگاه در جامعه را تغییر داد.

وی با بیان اینکه کسی که در دل این جامعه است چگونه می تواند 50 درصد این جامعه را نادیده بگیرد، می گوید: بسیاری از سازمان ها مسیر حذفی را در پی می گیرند و همیشه کارمندان زن در حاشیه هستند و در تصمیم گیری ها وجود ندارد اما باید از توانمندی و ظرفیت های بالای زنان استفاده شود تا بتوانیم به عدالت جنسیتی در جامعه دست پیدا کنیم.

به امید روزی که عدالت جنسیتی همراه با برابری فرصت ها و شایسته سالاری در کشور محقق شود.