نقش زنان در حادثه عاشورا به وفور مشاهده می‌شود، نام ۴۰ زن در حادثه عاشورا ذکر شده که نقش‌های مثبت داشتند. حادثه عاشورا دارای دو جبهه ظلم و نور است، در جبهه تاریکی و ظلمت آن نام هیچ زنی ثبت نشده، ولی در جبهه نور زنان فراوانی از خاندان بنی‌هاشم قرار گرفته اند.
به گزارش انجمن اندیشه و قلم، حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی - استاد دانشگاه- در هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «عاشورا؛ از نگاهی دیگر» که به همت بنیاد اندیشه و احسان توحید و انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، در بررسی موضوع «زن و خانواده در عاشورا» رویکردهای متفاوت نسبت به حادثه عاشورا را بیان کرد و گفت: با توجه به نگاه و تحقیقاتی که نسبت به حادثه عاشورا انجام شده می‌توان سه رویکرد متفاوت را بیان کرد؛ رویکرد اول، عاطفی – احساسی است، در این رویکرد بیشتر غم، اندوه و مصیبت خاندان پیامبر(ص) محور است و از سوی دیگر ستمگری، خشونت، دشمنی و قساوت گروه مخالف مورد توجه قرار گرفته است؛ تا صد سال پیش آثاری که درباره عاشورا نوشته شده عمدتا متمرکز بر روی این مسایل بوده و کتبی اختصاصی با عنوان مقتل یا عناوین دیگر منتشر شده است. به عنوان مثال طریق البکاء، طوفان البکاء، امواج البکاء، بحرالدموع، عین‌الدموع، ریاض‌الاحزان و مهیج احزان از جمله عنوان کتاب‌هایی هستند که به بُعد عاطفی – احساسی توجه بیشتری داشته‌اند و مضمون کتاب‌ها به گریه، حزن، غم و اندوه ختم می‌شود. در همین راستا برخی از فقها معتقد بودند که حادثه عاشورا یک حادثه منحصر به فرد و غیرقابل الگوبرداری است و نمی‌توان از آن به عنوان زمینه ساز یک حرکت اجتماعی و مبارزه با ظلم بهره گرفت به همین دلیل بیشتر بُعد غم، اندوه و مصیبت آن مورد توجه قرار گرفته است.
او ادامه داد: رویکرد دوم، رویکردی حماسی است، در صد سال اخیر نمود یافته و در ایران از دهه ۴۰ به بعد بسیار قوی و غلیظ شد. در دوره معاصر تحولاتی در دنیا صورت گرفت و جنبش‌ها و انقلاب‌هایی از جمله انقلاب‌های کمونیستی، آمریکای لاتین و غرب به وجود آمد که ادبیات جدیدی از جمله انقلاب، آزادی و مبارزه با ظلم را وارد عرصه کرد. پس از آن شیعه به خود آمد که در این زمینه منبع عظیمی دارد و در این فضا می‌تواند به خوبی عرض اندام کند لذا ادبیات جدیدی تحت عنوان نهضت،آزادی و آزدگی به وجود آمد و کتاب‌هایی در همین زمینه‌ها تحت عنوان حسین بزرگ مرد آزاده، حسین مظهر آزادگی، حماسه حسینی، حماسه عاشورا، حماسه کربلا،مردان انقلاب، رسالت انقلابی، رستاخیز حسین و غیره نوشته شد و برای مبارزه توده‌های ستم دیده و گرفتار با ظلم بسیار مفید بود. در انقلاب اسلامی ایران نیز تاثیر حادثه عاشورا، راهپیمایی روز تاسوعا و عاشورا سال ۵۷ و مراسم اربعین قابل انکار نیست؛ واقعه عاشورا در جنگ ایران برای رزمندگان بسیار منبع انرژی و تغذیه روانی بود.
او به رویکرد انسانی به عنوان سومین رویکرد نسبت به حادثه عاشورا اشاره و تصریح کرد: در سال‌های اخیر یک نگاه جدیدی به حادثه عاشورا در حال شکل گیری است، اما هنوز گسترده نشده و بیشتر در فضای دنیای جدید که براساس حقوق بشر،کرامت انسان و مسایل زنان است،در حال نضج یافتن است که من آن را به رویکرد انسانی تعبیر می‌کنم. براساس این رویکرد به حادثه عاشورا از منظر قیام، نهضت، مبارزه، خون و شمشیر نگاه نمی‌شود بلکه این گونه تحلیل می‌شود که اگر چه یک امری به امام حسین(ع) تحمیل و آن حادثه آفریده شد، اما در این حادثه تمام ملاک‌های یک حرکت و رفتار انسانی دیده می‌شود.
مهریزی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا مجاز به چنین استفادهایی از واقعه عاشورا هستیم؟ گفت: حتی اگر به تفسیرهایی که از قرآن در طول تاریخ انجام شده، نگاه کنید این تحول را می‌بینید مبنی بر اینکه تفسیرهای دوره‌های اول کاملا سطحی و آسان بود، در دوره‌های بعد بحث‌های کلامی مطرح شد، در دوره‌های جلوتر بحث‌های عرفانی مطرح شد و در دوره‌های معاصر بحث‌های حقوق بشر و کرامت در حال مطرح شدن است. اصل این کار، اشتباه نیست، اما با دو شرط یکی اینکه درستی این متون با قواعد تاریخی احراز شود و ثابت شود که آن فعل اتفاق افتاده یا آن سخن را گوینده بر زبان جاری کرده است. شرط دوم اینکه گوینده یا فاعل آن فعل در جایگاهی باشد که به یک علم برتری متصل باشد؛ با این دو فرض می‌توان برداشت‌های جدیدی را به عنوان ایده‌هایی از این متون، وقایع و حوادث داشت.
جایگاه خانواده در قرآن
او با این مقدمه نگاه و جایگاه قرآن به خانواده را بیان و اظهار کرد: از آموزه‌های دینی اینطور استفاده می‌کنیم که خانواده یک مجموعه بزرگ و کلان است، دو قانون در فقه اسلامی داریم که به همه این مسایل پرداختند، قانون ارث و قانون محرمیت؛ این دو نشان می‌دهد جایگاهی که آموزه‌های دینی ما برای خانواده ترسیم کرده، یک خانواده بزرگ است.
مهریزی ادامه داد: قرآن راجع به تمام انبیاء این تعبیر را دارد مبنی بر اینکه تمام پیامبران ازدواج و ذریه داشتند از جمله کسانی که فراوان روی آن تاکید کرده، حضرت ابراهیم است که بسیار به فکر خانواده و اهلش است، وقتی خداوند می‌فرماید که تو را به عنوان امام انتخاب کردم، حضرت ابراهیم می‌فرماید: خدایا مرا و نسل ما را مسلمان و تسلیم خودت قرار بده. خدایا خانواده‌ام را در یک منطقه دور گذاشتم تو از آنها مراقبت کن. » انبیا در قرآن نه چریک هستند و نه در قالب حزب کار می‌کنند. بلکه کار هدایت خود را از کانال طبیعی و با همراهی خانواده انجام می‌دهند و این حقیقت در جای جای سرگذشت انبیا در قرآن مشهود است.
او افزود: در سوره فرقان نیز که خداوند عبادالرحمن را ذکر می‌کند، می‌فرماید: عبادالرحمن کسانی هستند که متواضع راه می‌روند، فروتن هستند، به یاد خداوند هستند و کسانی هستند که وقتی آیات قرآن تلاوت می‌شود چشم و گوش بسته کرنش نمی‌کنند» در ذکر ویژگی عبادالرحمن در حقیقت خداوند پس از اینکه یک انسان متواضع، اهل تعقل و اندیشه و تفکر را معرفی می‌کند، بحث خانواده و پس از آن امام متقین را مطرح می‌کند و این نشان دهنده مرتبه و جایگاه بالای خانواده است.
او به نمونه‌هایی دیگری از جایگاه خانواده در قرآن اشاره و اظهار کرد: حضرت ذکریا در تعبیری می‌فرمایند: «از خدا یک نسل پاک و خانواده پاک را درخواست می کند. » همچنین قرآن در موارد بسیاری از تعبیر زن و مرد استفاده می کند و می‌گوید: یابن مریم، ام موسی، امراة نوح و امراة فرعون. و در حقیقت هویت خانواده را بیان می‌کند.
او افزود: از نظر منابع دینی ما و به خصوص قرآن بحث خانواده و اجزای آن و پیوستگی بین آنها، جایگاه بزرگی در سلامت جامعه، تربیت انسان‌ها و کارکردهای اجتماعی دارد.
کارکرد شش گانه خانواده
این استاد دانشگاه به کارکردهای شش گانه خانواده اشاره کرد و گفت: اول بقای نسل انسانی، دوم آرامش، سوم تربیت نسل، چهارم ارضای غرایز انسانی و جنسی، پنجم مشارکت در حیات معنوی و ششم مشارکت در حیات مادی از اهداف و کارکردهای خانواده هستند.
او به جایگاه خانواده در عاشورا اشاره و اظهار کرد: در اکثر نامه‌ها و گفته‌های امام حسین بحث خانواده مطرح است. امام حسین(ع) می‌فرمایند: یارانی بهتر و سزاوارتر از یارانم ندیدم و خانواده‌ای که پیوسته‌تر باشند و نیکوکارتر از خانواده خودم باشند، ندیدم. حرکت جمعی اعضای خانواده نیز خود نشان دهنده توجه به خانواده است.
۴۰زن در واقعه عاشورا نقش مثبت داشتند
او با بیان اینکه جایگاه خانواده و زن در هر موقعیت و شرایطی مورد توجه است، گفت: زن در حادثه عاشورا و نقش زنان، موارد زیادی است، نام ۴۰ زن در حادثه عاشورا ذکر شده که نقش مثبت داشتند و حادثه عاشورا که دو جبهه ظلم و نور دارد، در جبهه تاریکی و ظلمت آن نام هیچ زنی ثبت نشده، ولی در جبهه نور زنان فراوانی از خاندان بنی‌هاشم گرفته تا اصحاب و زنان دربار یزید و دیگران حضور دارند.
برخی از مفاهیم امروز را زنان در ۱۴۰۰ سال پیش بیان کردند
مهریزی به سخنان ناب و عمیق زنان در واقعه عاشورا اشاره و اظهار کرد: اکثر زنانی که در واقعه عاشورا حضور داشتند در موقعیت‌های مختلف بیاناتی بسیار عمیق داشتند، مانند حضرت زینب(س) که در مجلس یزید فرمودند: «آیا عادلانه است که زنان تو بتوانند در حریم باشند و ما نتوانیم» در حقیقت آنچه امروز به عنوان عدالت در ایجاد ظرفیت‌ها مطرح می‌شود ۱۴۰۰ قرن قبل زن بزرگی به نام حضرت زینب (س) بر زبان آورده است.
وی در پایان به رابطه عمیق و احساسی میان امام حسین(ع) و رباب اشاره کرد و گفت: این احساس را تاریخ به زیبایی ترسیم کرده و گفته شده رباب یک سال بعد از شهادت امام حسین(ع) بیشتر عمر نکرد و از غم و اندوه جان سپرد؛ خواستگاران فراوانی داشت، اما ازدواج نکرد. رباب در فراق حسین(ع) جملات جانسوزی دارد.