مشاور وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی: بیکاری زن و مرد نمی شناسد. اما معضلی که سال هاست دامن جوانان کشور را گرفته به اذعان مسولان و آمار در میان زنان حادتر از مردان گزارش می شود.
نرخ بالای رشد جمعیت زنان در دهه های ۵۰ و ۶۰ ، افزایش زنان تحصیل کرده و افزایش آمار زنان سرپرست خانوار در سال های اخیر سبب شده نه تنها زنان در وضعیت خوبی از اشتغال نباشند بلکه نرخ بیکاری شان نیز دو برابر مردان شود. نگاهی به نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال گذشته نشان می‌دهد ۱۱ درصد از جمعیت فعال زنان، بیکار بوده‌اند. همچنین این نتایج می گوید نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است. فروردین ماه سال گذشته و همزمان با روز زن، مشاور امور زنان و خانواده وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی از برنامه ها و طرح هایی گفت که این وزارتخانه برای زنان سرپرست خانوار، آسیب دیده، کارگر و
تعاون گر پیش بینی کرده و گفت این برنامه ها به بهبود کیفیت زندگی و رفع مشکلات آنان کمک خواهد کرد. دو سال پس از آن قول و قرارها، وحیده نگین- مشاور امور زنان و خانواده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی- از نتایج این برنامه ها و موانع اشتغال زنان ایرانی می گوید:
گاهی این سوال مطرح می شود که چرا زنان به اندازه مردان برای حضور در بازار کسب و کار موفق نبوده اند؟
باید بگویم اساسا برای توسعه اشتغال بدون محدودیت جنسیتی، زیرساخت هایی لازم است که فضای کسب و کار را شکل می دهند. عامل اصلی در بهبود فضای کسب و کار نرخ رشد تولید ناخالص داخلی است. طبیعتا رشد تولید ناخالص داخلی، افزایش اشتغال را به همراه دارد. اگرچه خوشبختانه در دولت تدبیر و امید تولید ناخالص داخلی همواره روند روبه رشدی را تجربه کرده است، اما متاسفانه همچنان این حجم از اقتصاد ظرفیت جذب جمعیت فعال اقتصادی کشور را ندارد. همانگونه که می دانید البته اشتغال زنان و مردان وضعیت متفاوتی را در کشور تجربه می کند؛ به گونه ای که نرخ بیکاری زنان همواره حدود دو برابر نرخ بیکاری مردان بوده است. علت بالا بودن بیش از حد نرخ بیکاری زنان در مقایسه با مردان نیز به عوامل مختلفی برمی گردد که شاید مهم ترین آن اقتصاد کشور باشد که "مردانه" شکل گرفته است و سیاستگذاری ها در آن معطوف به جنسیت نبوده است. در کنار این عامل اساسی، عوامل متعدد شخصیتی، فرهنگی و اجتماعی در اشتغال زنان تاثیرگذار است و شاید همین پیچیدگی توجیه‌کننده میزان قابل‌تامل عدم حضور گسترده بانوان در اشتغال باشد. عکس‌العمل‌های منفی اجتماعی یعنی نگرش منفی به ضرورت نقش اجتماعی زن و ارائه تعریفی مشخص از او و محصور کردن وظایفش در امور خانه‌داری، همسرداری و بچه‌داری از دلایل اولیه‌ای است که موجب برخوردها، مخالفت‌ها و ممانعت‌ها از توسعه اشتغال در میان این قشر می‌شود.
برخی معتقدند نبود اعتماد به نفس در میان زنان ایرانی برای قبول مسولیت های اقتصادی از موانع جدی در این مسیر است.
گاهی این عدم موفقیت اعتماد به نفس زنان را نشانه می گیرد که باید تاکید کنم اصلا چنین نظری ندارم. اتفاقا معتقدم که اعتماد به نفس شغلی آنان بسیار هم بالاست و تحقیقات صورت گرفته نیز ثابت می کند که بنگاه های اقتصادی که مدیریت زنانه دارند و یا از نیروی کار زنان به نحو مناسبی بهره می برند از موفقیت بیشتری در مقایسه با سایر بنگاه ها برخوردارند. من شخصا درباره این مسئله تحقیق کرده ام و در این راستا از بنگاه های اقتصادی بسیاری بازدید کرده ام؛ نتایج این تحقیقات و مشاهدات کاملا این نظریه که اعتماد به نفس زنان در اشتغال کمتر از مردان است را رد می کند. اتفاقا پاکدستی زنان و عواطف نشات گرفته از حس مادری آنان کاملا تاییدکننده این مهم است که فساد اقتصادی در مجموعه های کاری با مدیریت زنانه و همچنین روحیه کار جمعی در این مجموعه بسیار بیشتر از سایر مجموعه های کاریست. اگر نرخ بیکاری زنان دو برابر مردان است ناشی از اعتماد به نفس پایین آنان نیست بلکه در فضای کسب و کار است که اقتصادی مردانه را شکل داده است. همین اقتصاد و فرهنگ مردسالار بوده که باورهای سنتی و کلیشههای جنسیتی را رواج داده است.
وزارت کار برای اشتغال زنان کشور در حوزه های مختلف چه اقداماتی انجام داده است؟
جامعه هدف وزارتخانه تعاون کار و رفاه اجتماعی در حوزه بانوان در دو بخش "درون سازمانی" و "برون سازمانی"، تقسیم بندی می شوند. ضمن اینکه اقدامات در هریک از این دو بخش شامل حوزه های تعاون، کار و رفاه اجتماعی می شود. از جمله اقدامات برون سازمانی وزارتخانه می توان به اجرای طرح کارورزی دانش آموختگان دانشگاهی اشاره کرد که خوشبختانه استقبال خوبی از جانب زنان دانش آموخته دانشگاهی از این طرح صورت گرفت. این طرح ابتدا در ۸ استان با نرخ بیکاری بالا شامل استان های سیستان و بلوچستان؛ کردستان؛ ایلام؛ کهگیلویه و بویراحمد؛ خراسان شمالی؛ قزوین؛ گلستان و لرستان، اجرایی شد و با موفقیت هایی که اجرای پایلوت این طرح درراستای کاهش نرخ بیکاری زنان دانش آموخته دانشگاهی داشت، اجرای آن به شکل سراسری در دستور کار قرار گرفت. اقدام دیگری که درزمینه اشتغال بانوان انجام گرفت، اجرای طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی بود که این طرح نیز با استقبال بسیار مناسب زنان مواجه شد. براساس اطلاعاتی که من دارم تا پایان مهرماه سال جاری حدود ۲۰۰ هزار زن در سامانه مشاغل خانگی ثبت نام کرده اند که از این تعداد برای حدود ۸۰ هزار زن مجوز مشاغل خانگی صادر شده است. طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی اگرچه پیش از این نیز اجرایی شده بود اما در دور جدید اجرای آن، الگوی "توسعه مشاغل خانگی مبتنی بر توانمند سازی متقاضیان" در دستور کار قرار گرفت و نتایج تحقیقات نیز نشان می دهد که درراستای نیل به اهداف مورد نظر، بسیار نیز موفق اجرا شده است. یکی دیگر از اقدامات وزارتخانه در راستای توسعه اشتغال در میان زنان و کاهش نرخ بیکاری این قشر، بسترسازی توسعه اشتغال زنان با استفاده از بانک اطلاعاتی زنان کارجو بود. در این زمینه سعی شد با همکاری مراکز مشاوره شغلی و کاریابی درراستای تهیه بانک اطلاعاتی زنان کارجو اقدام شود. با برنامه ریزی هایی که صورت گرفت تاکنون حدود ۶۵۰ هزار زن جویای کار از سراسر کشور در مراکز مشاوره شغلی و کاریابی ثبت نام کرده اند. پس از ثبت نام زنان کارجو در سامانه مربوطه، برنامه ریزی به منظور توسعه اشتغال در این حوزه برمبنای بانک اطلاعاتی مراکز مشاوره شغلی و کاریابی در دستور کار قرار گرفت و بااقداماتی که صورت گرفته است تاکنون حدود یکصد هزار نفر از این تعداد به کارگمارده شده اند. تهیه این بانک اطلاعاتی به ما کمک کرد تا نیازهای شغلی زنان را شناسایی کنیم و برنامه ریزی برای اشتغال را برمبنای این نیازهای شغلی در دستور کار قرار دهیم.
چه برنامه هایی برای حمایت از زنان تعاون گر و کارآفرین داشته اید؟
یکی دیگر از اقدامات ما در جهت توسعه اشتغال در میان زنان به استفاده از ظرفیت های بخش تعاون و به تبع آن راه اندازی تعاونی های زنان برمی گردد. با اقداماتی که در این زمینه صورت گرفت، تعداد تعاونی های زنان در کشور به حدود ۱۱ هزار شرکت تعاونی افزایش یافت که تاکنون اشتغالزایی بیش از ۱۲۰ هزار نفری را به همراه داشته است. استحضار دارید که شرکت های تعاونی زنان، به شرکت هایی گفته می شود؛ که بر اساس قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران تشکیل و ثبت می شوند و حداقل ۷۰ درصد اعضای آن را بانوان تشکیل می دهند.اما به واقع بخش قابل توجه اقدامات وزارتخانه در حوزه اشتغال زنان به برنامه های این وزارتخانه درراستای توسعه کارآفرینی در بین این قشر برمی گردد که طبیعتا توسعه اشتغال را نیز به همراه دارد. یکی از اقدامات قابل توجه در این بخش به تشکیل "کمیسیون بانوان کانون های کارآفرینی استان ها" برمی گردد که تحت نظر شورای مرکزی کانون های کارآفرینی و متشکل از کارآفرینان زن استان های مختلف تشکیل شد. این کمیسیون به منظور برقراری تعامل بین زنان کارآفرین و ارائه پیشنهادات برای انجام اقدامات توانمندسازی، آموزشی و مشاوره ای زنان در استان های مختلف تشکیل شده است. یکی دیگر از اقدامات، فراهم سازی امکان اخذ مجوز ایجاد مراکز مشاوره، اطلاع رسانی و خدمات کارآفرینی توسط زنان بود. "همکاری و حمایت از انجمن زنان مدیر کارآفرین جهت اجرای برنامه های آموزش کارآفرینی و توانمند سازی ویژه زنان" از دیگر اقدامات وزارت تعاون، کاتر و رفاه اجتماعی درراستای توسعه کارآفرینی در بین زنان بود. استحضار دارید که این انجمن یک نهاد مردمی فعال در حوزه کارآفرینی است که به منظور گسترش فرهنگ کارآفرینی در جامعه زنان ایرانی از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شکل گرفته است. دیگر اقدام ما در زمینه توسعه کارآفرینی زنان، بیشتر به زنان سرپرست خانوار اختصاص دارد؛ در این زمینه تفاهم نامه ای با بنیاد تعاون و توسعه کارآفرینی زنان با هدف توسعه کارآفرینی در بین زنان به ویژه زنان سرپرست خانوار منعقد کردیم. در راستای عمل به این تفاهم نامه، حمایت از طرح های توجیهی زنان کارآفرین و توانمندسازی زنان به ویژه در مناطق روستایی در دستور کار وزارتخانه قرار گرفت. همچنین براساس تفاهم نامه مذکور حمایت از تولیدات خانگی زنان را نیز تحت پوشش حمایت های مادی و معنوی وزارتخانه قرار دادیم. اقدام دیگری که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درزمینه توسعه کارآفرینی در بین زنان صورت گرفت مربوط به الگوسازی از طریق زنان کارآفرین به منظور ترویج فرهنگ کارآفرینی در بین بانوان بود. در این راستا در حد امکان، زنان موفق کارآفرین را شناسایی و نسبت به معرفی آنها به جامعه اقدام کردیم تا الگوی مستندی برای سایر زنان به منظور نیل به این سمت باشند. یکی دیگر از اقدامات در زمینه توسعه کارآفرینی زنان به "آموزش های کارآفرینی" برمی گردد. در این بخش صرفا در سال ۹۴ بیش از ۳۸۰ دوره آموزشی، استارت آپ، سمینار، کارگاه آموزشی و... برگزار شد."ارائه مشاوره های رایگان کارآفرینی با همکاری مراکز مشاوره کارآفرینی و کانون های کارآفرینی در سراسر کشور"؛ "توانمندسازی مدیران مراکز مشاوره، اطلاع رسانی و خدمات کارآفرینی از طریق برگزاری دوره های آموزشی موردنیاز"؛ "توانمندسازی زنان فن آفرین از طریق آموزش های ترکیبی و تخصصی کارآفرینی"؛ اجرای برنامه ترویج کارآفرینی در میان زنان براساس ماده ۱۴ آیین نامه اجرایی بندهای (الف) تا (ه) ماده ۸۰ قانون برنامه پنجم توسعه"؛ "حمایت تسهیلاتی از زنان کارآفرین"؛ "بهره گیری از ظرفیت های منطقه ای درراستای توسعه کارآفرینی زنان"؛ "استفاده از تجربیات بین المللی در زمینه کارآفرینی زنان و بومی سازی این تجربیات" و..... برخی دیگر از اقدامات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به منظور ترویج و توسعه کارآفرینی در میان زنان از دیگر اقدامات در این زمینه است. برنامه های ما در این وزارتخانه برای سال پایانی دولت هم ادامه دارد و البته آقای ربیعی از روز اولی که به عنوان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی منصوب شدند، به مقوله توسعه اشتغال و کارآفرینی در میان زنان و به تبع آن افزایش مشارکت اقتصادی زنان تاکید ویژه ای داشتند و اقدامات در این بخش را به دقت رصد کرده و می کنند. در سال اول بالاخره لازم بود تا برخی از طرح ها و برنامه ها به صورت پایلوت اجرا شوند و با رفع ایرادات احتمالی، به صورت سراسری اجرایی شوند. تقریبا همزمان با آغاز سال دوم حضور ایشان در وزارتخانه، اجرای سراسری برنامه های اشتغالزایی برای همه اقشار و به خصوص زنان، متناسب با شرایط زمانی و مکانی آغاز شد و هرچه زمان گذشت بر تعداد طرح ها و برنامه های اجرایی افزوده و دامنه شمول آنها گسترده تر شد؛ به گونه ای که درحال حاضر فرآیند سیاستگذاری اشتغال که در کشور آغاز شده است در سه سطح کلان، میانی و خرد دنبال می شود و درواقع با تشخیص ظرفیت ها و توانمندی های مناطق، نسبت به اشتغالزایی اقدام می شود.