حضور چشمگیر زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی استان سیستان و بلوچستان در سال های اخیر نشانگر تلاشی مضاعف برای عبور از محدودیت های ناشی از حاکمیت نگاه های متصلب و در جهت نقش آفرینی مطلوب و کارآمد است.
یکی از مهمترین معیارهای سنجش میزان توسعه یافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتباری است که زنان آن کشور دارا هستند به گونه ای که حضور فعال و موثرتر زنان در جامعه حاکی از توسعه یافتگی بیشتر آن است.
مطابق با اهداف مندرج در سند چشم انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی، ایرانِ ۱۴۲۱ جامعه ای است که در آن تقویت نهاد خانواده، جایگاه زنان در عرصه های اجتماعی و استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه زمینه ها تحقق یافته باشد. استان سیستان و بلوچستان با صدها زن مسوول و مدیر شاید پیشروترین استان در مسیر تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله باشد. مشارکت بالای زنان در فعالیت های سیاسی و اجتماعی استان سیستان و بلوچستان در حالی است که کارشناسان، حاکمیت نگاه های سنتی در این استان را پررنگ تر از دیگر استان ها می دانند.
این موضوع نشان می دهد که زنان استان سیستان و بلوچستان تسلیم محدودیت های ناشی از برخی نگاه های غلط رایج نشده اند و فارغ از تمامی محرومیت ها و تبعیض هایی که سال ها با آن دست به گریبان بوده اند، در مسیر دستیابی به جایگاه اجتماعی خود گام برداشته اند.
** دولت اعتدال و عبور از سوگیری های جنسیتی
آمارها نشان می دهد که فعالیت زنان استان سیستان و بلوچستان در حوزه های مختلف سیاسی، مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دولت اعتدال افزایش قابل توجهی داشته است به گونه ای که پس از گذشت یک سال از روز کار آمدن دولت یازدهم، حضور زنان در عرصه های مدیریتی رشدی چشمگیر را تجربه کرد.
انتخاب «حمیرا ریگی» و «معصومه پرندوار» به عنوان فرماندار «قصر قند» و «هامون» در آن زمان گواهی بر این مدعا است. از طرف دیگر «سامیه بلوچ زهی» از هموطنان اهل سنت است که توانست شهردار راسک (مرکز شهر سرباز) در سیستان و بلوچستان شود. همچنین برای نخستین بار در تاریخ فعالیت گمرک جمهوری اسلامی ایران، یک زن با نام «طاهره هامون نورد» در سطح مدیرکل به عنوان ناظر گمرکات استان سیستان و بلوچستان و مدیر کل گمرک زاهدان منصوب و آغاز به کار کرد.
آنچه از این انتصابات می توان نتیجه گرفت این است که در سایه رویکردهای دولت تدبیر و امید، تبعیض جنسیتی از صحنه عقب نشسته و شایسته سالاری تا حد زیادی در اولویت انتصاب ها قرار گرفته است. بر اساس آخرین آمار، پس از روی کار آمدن دولت یازدهم افزون بر ۲۳۵ زن نخبه عهده دار مناصب مدیریتی در استان سیستان و بلوچستان شدند که این تعداد شامل معاون استاندار، فرماندار (۲ زن شیعه و سنی)، یک معاون فرماندار، ۶ مدیر کل، ۴۱ معاون مدیر کل، سه نفر رییس دانشگاه، ۱۲ مشاور مدیر کل، ۴۱ مشاور فرماندار، ۴۱ رئیس اداره، ۲ نفر شهردار، سه بخشدار و ۴۳۱ دهیار زن بود.
این مقدار نقش آفرینی زنان در دولت روحانی در حالی است که در دولت گذشته زنان در سیستان و بلوچستان تنها به یک مدیر کل بانوان استانداری، ۴۲ معاون مدیر کل، ۲۰ مشاور مدیر کل و یک رییس اداره محدود می شد.
در همین زمینه «مریم پویا» مدیر کل امور بانوان استانداری سیستان و بلوچستان چندی پیش در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: جایگاه زنان به عنوان قشر مهم و تاثیرگذار جامعه در دولت تدبیر و امید برجسته شده است به گونه ای که افزون بر ۲۳۵ بانو عهده دار مناصب مدیریتی استان در رده های مختلف هستند. به گفته وی، دولت به این باور رسیده است که حضور فعال و موثر بانوان در صحنه می تواند در جامعه نشاط ایجاد کند و شاخص های امید را بهبود بخشد.
پویا افزود: به برکت دولت تدبیر و امید، زنان توانسته اند تا حد زیادی به حقوق قانونی خود دست پیدا کنند و در عرصه های سیاسی، مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حضور گسترده و فعالی داشته باشند.
پویا در خصوص اقدامات مثبت دولت برای توانمندسازی زنان استان سیستان و بلوچستان و تقویت جایگاه علمی و آموزشی آنان اضافه کرد: جذب اعتبار افزون بر ۴ هزار میلیارد ریالی در راستای اجرای ۱۳ طرح در حوزه زنان سیستان و بلوچستان در دستگاه های مختلف از جمله آموزش و پرورش، اداره کل فنی و حرفه ای، استانداری و غیره در بخش های مختلف نظیر افزایش پوشش تحصیلی دختران بازمانده از تحصیل، بهبود وضعیت بهداشتی دانش آموزان دختر مناطق محروم و نیازمند استان در مقطع متوسطه، ارایه خدمات مشاوره و ساماندهی زنان کشاورز در راستای افزایش کیفیت و استاندارد های تولیدات آنان برای رسیدن به افزایش و پایداری اشتغال، توانمند سازی مهارتی زنان آسیب دیده و در معرض آسیب های اجتماعی از خدمات ارزنده دولت در استان در حوزه زنان است.
حمیرا ریگی نخستین فرماندار زن بلوچ و اهل سنت سیستان و بلوچستان نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار داشته بود «دولت تدبیر و امید گام های ارزنده ای را در توسعه یافتگی انسانی استان برداشته به گونه ای که در کنار رونق و پیشرفت زیرساخت ها به مردم این استان قد و قواره ای به اندازه شان آنان داده است.»
به گفته ریگی، در اختیار قرار دادن پست های مدیریتی به زنان توانمند سیستان و بلوچستان و در نتیجه ایجاد خودباوری در دختران این استان از جمله مهمترین دستاوردهای دولت تدبیر و امید در استان است که نوید توسعه یافتگی بیش از پیش آن را می دهد. اگر برخی از زنان سیستان و بلوچستان در گذشته احساس می کردند که شهروند درجه سه و چهار در جامعه به شمار می روند امروز به این باور رسیده اند که درجه یک هستند.
** افزایش سطح سواد و حرکت رو به جلو زنان سیستان و بلوچستان
شگفتی‌آفرینی زنان سیستان و بلوچستان به دنبال اعلام نتایج پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستاها به اوج خود رسید به گونه ای که ٤١٥ زن به شوراهای شهر این استان راه یافتند که بالاترین میزان زنان راه یافته به شوراهای اسلامی سیستان و بلوچستان به خاش با ١٣١ نفر اختصاص داشت.
آن زمان «محمد اکبرچاکرزهی» فرماندار خاش در گفت وگو با روزنامه «شهروند» گفت که رویکردی که دولت یازدهم و به تبع آن استانداری سیستان و بلوچستان برای افزایش نقش زنان در رده های مدیریتی داشته، در ایجاد این رویه تاثیرگذار بوده است.
چاکرزهی البته افزایش سطح تحصیلات زنان سیستان و بلوچستان را در تغییر چینش رده های مدیریتی این استان به نفع زنان در فرمانداری ها، شهرداری ها و شوراها موثر دانست و گفت: وضعیت حالا با گذشته های دور که زنان حق تحصیل نداشتند، تفاوت دارد و این محدویت ها الان برداشته شده است. زنان بلوچ در دانشگاه‌های معتبر بدون هیچ محدودیتی درس می خوانند و تعصباتی که در گذشته بوده از بین رفته است.
** مطالبه گری مستمر زنان استان
برخی بر این باورند که مشارکت زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی استان سیستان و بلوچستان، در کنار افزایش سطح سواد دانشگاهی زنان از ارتقای سطح آگاهی عمومی زنان و مردان این استان و افزایش مطالبه گری زنان نیز ناشی می شود.
«عصمت ایرندگانی» یکی از زنان منتخب شورای روستای «نوگور کرانگشان» استان سیستان وبلوچستان با ٢٢٠ نفر و ٤٨ خانوار جمعیت معتقد است که عزم همسر او و زنان روستا او را به شرکت در انتخابات شورا تشویق کرده است.
او به دنبال عضویت در شورای روستای نوگور کرانگشان در گفت وگو با یکی از رسانه ها در این زمینه گفت: زنان روستا مرا تشویق کردند تا وقتی عضو شدم از حق آنها دفاع کنم چون هیچ کدام از صنایع دستی ما زنان شناخته شده نیست. آنها به من می گفتند ما هم باید به جایی برسیم و سوزن دوزی‌های ما هم باید شناخته شود. من هم تصمیم گرفتم در انتخابات شرکت کنم تا کاری برای آنها انجام دهم. همسرم با توجه به شناختی که از فعالیت های اجتماعی من داشت، می گفت تو می توانی حرف مردم روستا را به جامعه برسانی. این جا تازه در حال احیا شدن است.
بسیاری، مطالبه گری زنان این استان را تازه نمی دانند و آن را موضوعی تاریخی بر می شمرند. «محمد بلوچ زهی» بخشدار «نیک شهر» چندی پیش در یک در گفت وگوی رسانه ای در این باره اظهار داشت: زنان بلوچ درطول تاریخ مطالبه محور بوده اند. این مشارکت و حضور نه تنها در انتخابات ملموس است، بلکه در سایر عرصه ها نیز حضور زنان قابل توجه هست. نباید فراموش کرد که حضور زنان بلوچ در اجتماع و مشارکت آنان در امورات مختلف از جمله مدیریت روستا و... دارای یک پیشینه تاریخی است. نمونه های بسیار فراوانی از زنان موفق در تاریخ بلوچستان وجود دارد، از جمله آنان خانم «بانلی» فرماندهی که به هندوستان لشکرکشی کرد، مادر «میرکمبر» که زنی بسیار صلح جو، معتمد و بانفوذ در قوم و طایفه خویش بود، نخستین حماسه سرای موسیقی بلوچستان بانویی بسیار قدرتمند به نام «مه گنج»، »هانی» اسطوره عشق و امید، «مهناز» اسطوره شکیبایی و... را می توان مصداق این حضور قرار داد.
کوتاه سخن آنکه زنان استان سیستان وبلوچستان در حالی در سال های اخیر می کوشند جایگاه سیاسی و اجتماعی خود را ارتقا دهند که همچنان برخی از آنان رنج های پیدا و پنهان بسیاری را متحملند. بسیاری از زنان بلوچ به دلیل اعتیاد یا بیکاری شوهرانشان بار مخارج زندگی خانوادگی را به دوش می کشند و از راه هایی چون سوزن دوزی معاش خود و کودکانشان را تامین می کنند. همچنین دیدگاه های جنسیتی و برخی نگاه های متصلب شمار زیادی از زنان را زیر بار محدودیت های گوناگون قرار داده است. در این میان تکاپوی زنان استان سیستان و بلوچستان برای حضور فعال در عرصه های مختلف با وجود تمامی محدودیت ها وموانع قابل تقدیر است. امید است که زنان استان های مختلف ایران در آینده ای نزدیک بتوانند همدوش و همسنگ با مردان به ایفای نقش سازنده و موثر پرداخته و به سهم خود در نقش آفرینی برای آینده ایران اسلامی دست یابند.