نقش زنان شاغل روستایی بیش از زنان شاغل شهری است
همان اندازه که نقش زنان در خانواده نقشی انکارناپذیر است، نقش زنان در اقتصاد شهر و روستا و درنهایت اقتصاد خانوار نیز انکارشدنی نیست، اما نقش زنان در روستاها و توسعه اقتصاد خانوار و روستا از جمله نقش‌هایی است که باید مدام با تشویق‌های مالی و معنوی همراه باشد؛ چراکه با نامناسب‌شدن وضعیت مالی روستانشینان، مهاجرت به شهرها اوج می‌گیرد، حال اگر وضعیت مالی و اقتصادی روستاها قابل‌قبول باشد، از مهاجرت‌های بی‌رویه جلوگیری می‌شود. به گفته مدیر گروه پژوهشی صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، تاثیرگذاری زنان شاغل روستاها در اقتصاد خانوار بیش از نقش زنان شاغل شهری در اقتصاد خانوار است؛ ازاین‌رو نقش اقتصادی زنان در اقتصاد روستا و توسعه اقتصاد خانوار روستایd انکارناپذیر است. در ادامه گفت‌وگوی «آسمان آبی» با جانعلی بهزادنسب، عضو هیئت‌علمی و مدیرگروه پژوهشی صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی آمده‌است.
با اشاره به این‌که گفته می‌شود بخش اعظمی از تولیدات کشاورزی در روستاها به دست زنان روستایی انجام می‌شود، در سال‌های اخیر نقش زنان در گردش مالی روستا چه میزان بوده است؟
به‌طور طبیعی نقش زنان در توسعه روستا آن‌چنان چشمگیر است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، اما در ایران هیچ حساب اقتصادی به تفکیک زن و مرد وجود ندارد؛ ازاین‌رو هیچ‌گاه آمارهای اقتصادی کشور به تفکیک زن و مرد نبوده است. همچنان هیچ آماری از گردش مالی اقتصاد روستا وجود ندارد، ممکن است تحقیقاتی انجام شده باشد، اما خروجی دیده نشده است.
در موارد خاص نقش زنان و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها ثبت شده است؛ برای مثال آمارهایی از فعالیت زنان در بخش تعاونی‌ها در دسترس است که اندکی از فعالیت‌های اقتصادی زنان در روستاها را نشان میدهند. درحال‌حاضر تعاونی‌های تولیدی خاص خانم‌ها و تعاونی‌های عمومی در روستاها تفکیک شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که براساس آماری از سال ۱۳۹۴ شرکت‌های تعاونی روستایی حامی زنان سازمان مرکزی، تعداد ۲۳۰ تعاونی فعال و تعداد ۷۹تعاونی غیر‌فعال در کشور وجود دارد که حدود ۵۵هزار و ۳۶۰نفر تحت پوشش این تعاونی‌ها قرار دارند. این تعاونی‌ها برای حدود ۲۴۰نفر ایجاد اشتغال کرده است. همچنین سرمایه این تعاونی‌ها حدود دومیلیارد و ۳۰۰میلیون تومان بوده است. این آمارها بیانگر نقش مهم زنان روستایی در اقتصاد روستاست، اما در برخی موارد همچون بخش کشاورزی که بخش اعظم کار به‌عهده زنان و دختران است، این میزان فعالیت هیچ‌گاه ذکر نمی‌شود که زنان و دختران تا چه میزان در گردش مالی و اقتصاد خانوار موثرند.
اگر زنان در روستاها کار نکنند چه می‌شود و اقتصاد روستا تا چه میزان لطمه می‌خورد؟
حدود ۵۰درصد از جامعه ایران ازجمله جامعه روستایی کشور را زنان و باز هم ۵۰درصد از این جامعه را زنان فعال جامعه تشکیل میدهند؛ از این‌رو با تفاوت‌های منطقه‌ای، زنان به‌صورت سنتی نقش اساسی در اقتصاد روستا و خانوار ایفا کرده‌اند. در شمال ایران زنان در زمینه کشاورزی و کشت برنج و در برخی مناطق باغداری، بسزایی دارند.
همچنین در مناطق مرکزی و در بخش تولیدات زراعی، دامداری و صنایع‌دستی، زنان فعالیت‌های شاخصی دارند. از این منظر، زنان روستایی به‌عبارتی حتی از زنان شهری نقش بیشتری در اقتصاد خانوار و محل خود نقش دارند. در حال حاضر هم این‌گونه است که اگر نیمی از زنان در جامعه وارد فعالیت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی نشوند، جامعه محروم می‌شود. اکنون زنان به‌صورت جدی نقش اساسی در اقتصاد روستا دارند؛ به‌گونه‌ای که در انجمن‌ها و تعاونی‌های مربوط‌به زنان فعالیت‌های سازمان‌یافته‌ای ایفا می‌کنند. درحال‌حاضر، روستاها چندین تعاونی مختص به زنان دارند که به امور آن‌ها رسیدگی می‌شود. همچنین این فعالیت‌ها سازماندهی و گسترده می‌شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که نقش زنان روستایی در آن به‌شدت زیاد است، محیط‌زیست و گردشگری روستایی است که زنان به‌دلیل توانایی‌ها در تولید صنایع‌دستی و ارتباط آن با حوزه گردشگری، تسلط بیشتری در جذب گردشگر دارند.
با اشاره به این‌که همواره دولت بر تاثیرگذاری توسعه روستایی در اقتصاد کشور تاکید می‌کند، براساس تحلیل‌های جناب‌عالی در زمینه توسعه روستایی، کشور ما پس از انقلاب اسلامی چه میزان توسعه روستایی را تجربه کرده است؟
هنگامی که از مفهوم توسعه صحبت می‌شود؛ چه توسعه روستایی، چه توسعه شهری و چه توسعه ملی، دو دامنه مدنظر قرار می‌گیرد؛ یکی، تاریخ علمی و مفاهیم تخصصی و کارشناسی که درباره فرایند توسعه است؛ به‌گونه‌ای که طی آن انسان‌ها توانایی‌ها و ظرفیت‌های لازم را برای انجام‌دادن بهتر فعالیت‌هایی که به بهبود زندگی‌شان منجر می‌شوند به‌دست می‌آورند؛ ازجمله توانایی‌های اجتماعی و سیاسی که بتوانند سرنوشت خود را رقم بزنند. در نگاه عملیاتی، توسعه، روند و فعالیتی است که بسترهای فعالیت در حوزه‌های مختلف برای انسان بیش از پیش فراهم می‌کند و به رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه منجر می‌شود. توسعه روستایی نیز در این میان این ویژگی را دارد؛ بدین معنی که اگر بتوان شرایط و امکانات را این‌گونه فراهم کرد که مردم ساکن روستاها به لحاظ اقتصادی و اجتماعی و برخورداری از خدمات مختلف در سطح بهتری قرار گیرند، رفاه آن‌ها بیشتر فراهم شود و توانایی بیشتری در اداره امور به‌دست آورند و بتوانند برای تعیین سرنوشت خود اقدام کنند، مفهوم اصلی توسعه روستایی محقق می‌شود.
این‌که چرا بر توسعه روستایی در ایران تاکید می‌شود، از این بابت است که روستاهای ایران دوره‌های مختلفی از عقب‌ماندگی را تجربه کرده‌اند و پس از اصلاحات ارضی، به‌تدریج روستاهای کشور از جمعیت فعال تخلیه شد و به بخش صنعت و خدمات پرداخت و با مهاجرت‌های زیادی مواجه و شهرهای بزرگی همچون تهران، اصفهان و شیراز و به‌طور طبیعی نبود تعادل سرزمینی ایجاد شد و آن بخش از جامعه که در روستاها باقی ماندند، با برخوردارنبودن از خدمات مختلف و زیرساخت‌ها مواجه بودند؛ بنابراین پس از انقلاب اسلامی روستاها موردتوجه جدی قرار گرفتند.
از این رو، برای این‌که عقب‌ماندگی‌ها جبران شود، جهادسازندگی و بنیاد مسکن شکل گرفت و نهادهای فعال دیگر توجه بیشتری نشان دادند. پس از انقلاب موضوع روستاها و توجه ویژه به آن‌ها به‌شدت موردتوجه قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که امروز بیش از ۹۳درصد از روستاها راه دسترسی آسفالته دارند و بقیه آمار در حال پیگیری است. کیفیت آب در روستاها در حال بهبود است و امکانات دیگر از نظر برخورداری از زیرساخت‌ها در وضعیت مناسبی هستند، اما این امر به معنی توسعه روستایی نیست، بلکه افزایش برخورداری روستاها از امکانات توسعه‌ای است؛ به همین دلیل، هم‌اکنون مهاجرت از روستا به شهر انجام می‌شود.
خدمات مختلف به روستاها داده می‌شود، اما مباحث تولید و اشتغال در روستاها آن‌گونه که باید، هم‌پای خدمات و زیرساخت‌ها رشد نکرده است؛ از این رو اقتصادی‌کردن فعالیت کشاورزی و انتقال ارزش افزوده بخش کشاورزی به نقاطی غیر از روستاها و غیره در حال حاضر توسعه روستا را با چالش اشتغال و درآمد همراه کرده است.
درحال‌حاضر چه زمینه‌هایی برای توسعه روستایی و رونق و اشتغال فراهم شده است؟
اخیرا مجلس شورای اسلامی قانونی مصوب کرد که ۱.۵میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی به جریان کمک به روستاها اختصاص خواهد داشت. این قانون چند سال پیاپی استفاده می‌شود و دوباره چرخه اشتغال روستایی به جریان افتاده و به‌صورت تسهیلات بانکی در اختیار روستاییان قرار می‌گیرد. وقتی صحبت از توسعه روستایی می‌شود، به توسعه خدمات و زیرساخت‌ها و محیط‌زیست توجه می‌شود.