دستگاه دیپلماسی؛ میزبان بانوان توانمند
محمدجواد ظریف؛ وزیر امور خارجه کشورمان بعد‌از قریب به چهار‌دهه، طلسم حضور بانوان در مقام سفیری را شکسته است و با راهی‌شدن دومین سفیر زن جمهوری اسلامی به فنلاند، حضور زنان در دستگاه دیپلماسی کشور پررنگ‌تر می‌شود. وزارت امور خارجه دولت حسن روحانی، همگام با وزارتخانه‌های دیگر همچون وزارت کشور، در به‌کارگیری زنان در پست‌های مهم، مسیر رو‌به‌جلویی را در‌پیش گرفته است. پس‌از دستور رئیس‌جمهوری در ابتدای دولت دوازدهم مبنی‌بر به‌کارگیری زنان در معاونت وزارتخانه‌ها، وزارت امور خارجه اعلام کرد که در ترکیب تیم جدید، سهم بیشتری نسبت به گذشته برای حضور بانوان در عرصه‌های مدیریتی این وزارتخانه در‌نظر خواهد گرفت.
البته استفاده از ظرفیت زنان در وزارت امور خارجه در روزهای ابتدایی حضور محمدجواد ظریف در رأس دستگاه دیپلماسی کشور در دستورکار این وزارتخانه قرارگرفته بود. دکتر ظریف پس‌از کسب رأی اعتماد از مجلس دهم برای اولین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی، مرضیه افخم را به‌عنوانِ سخنگوی وزارت امور خارجه منصوب کرد؛ انتصابی که آغازگر حضور بانوان در رده‌های بالای مدیریتی در دستگاه دیپلماسی شد. دو‌سال‌بعد، وزیر امور خارجه دولت تدبیر و امید دست به تابوشکنی جدیدی زد و خانم سخنگو را به‌عنوانِ سفیر جمهوری اسلامی به مالزی فرستاد تا نام او به‌عنوانِ اولین سفیر زن جمهوری اسلامی در تاریخ ماندگار شود.
مرضیه افخم دی‌ماه ۱۳۴۱ در تهران به‌دنیا آمد و سابقه ٣٠سال فعالیت در بخش‌های مختلف دستگاه دیپلماسی کشور را در کارنامه فعالیت دارد. وی در دوران علی‌اکبر ولایتی در وزارت امور خارجه، مسئولیت اداره‌کل اخبار و مطبوعات این وزارتخانه را برعهده داشت و در زمان تصدی کمال خرازی بر‌این‌وزارتخانه، در‌این‌سمت باقی ماند. با‌حضورِ ظریف در رأس دستگاه دیپلماسی، افخم جایگزین سید عباس عراقچی و نخستین سخنگوی زن وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی شد. مرضیه افخم در دولت یازدهم توانست عنوان نخستین سفیر زن جمهوری اسلامی را کسب کند. وقتی ظریف، مرضیه افخم را به‌عنوانِ نخستین زن سخنگوی وزارت خارجه منصوب کرد؛ کم نبودند آنهاکه وزیر امور خارجه را متهم به اقدام نمایشی کردند. آنها معتقد بودند که حضور بانوان در عرصه مدیریتی، زمانی می‌تواند تعیین‌کننده در‌نظر گرفته شود که شکلی واقعی داشته باشد؛ هر‌چند ظریف معتقد است که در وزارتخانه تحتِ‌مدیریتش زنان نه حضوری نمایشی؛ بلکه راهبردی دارند. وزیر امور خارجه کشورمان با ارتقای جایگاه افخم به سِمَت سفیری نشان داد که برای افزایش حضور بانوان در این دستگاه مهم دیپلماسی کشور، برنامه دارد.
اشرف بروجردی (فعال سیاسی اصلاح‌طلب و رئیس کتابخانه ملی) بر‌این‌باور است که انتخاب زنان در دستگاه دیپلماسی مبتنی‌بر نگاه تبلیغاتی نیست و این وزارتخانه در دولت دکتر روحانی گام‌های مثبت و مفیدی برداشته است.
نبود برنامه‌ریزی مدون و هماهنگ برای ارتقای جایگاه بانوان و استفاده از توان آنها در سطوح مدیریتی وزارت امور خارجه بعد‌از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین گزینش و استخدام دشوار در‌این‌وزارتخانه، روند استفاده از زنان در دستگاه دیپلماسی را کند کرد. رحمان قهرمانپور (کارشناس مسائل بین‌الملل) نیز با تائید وجود این موانع گفت: «مقاومت‌ها، مخالفت‌ها و همچنین موانع قانونی و حقوقی باعث شده حضور زنان در جایگاه سفیر محدود شود». وی معتقد است که انتخاب دو سفیر زن در دولت حسن روحانی، حرکت مثبتی در ساختار وزارت امور خارجه است اما هنوز تا رسیدن به مرحله‌ای که همه بانوان شایسته بتوانند وارد دستگاه دیپلماسی کشور شوند، فاصله وجود دارد.
با‌این‌حال، دکتر ظریف در دولت دوازدهم عزم خود را برای استفاده از توان مدیریتی بانوان جزم کرده و از ابتدای دولت دوازدهم خبر داده بود که دو گزینه زن برای تصدی سفارت جمهوری اسلامی ایران در دو کشور، به رئیس‌جمهوری معرفی کرده؛ گزینه‌هایی که دکتر روحانی در همان مرحله نخست، موافقت خود را اعلام کرده بود و حالا با گذشت یک‌سال از شروع دولت دوازدهم، پروسه انتصاب یکی‌از این بانوان به‌تازگی طی شده است. پروین فرشچی؛ گزینه پیشنهادی دکتر ظریف برای تصدی مسئولیت سفارت تهران در فنلاند است که به‌تازگی خبر انتصاب وی تائید شد. برخلافِ مرضیه افخم؛ سفیر جمهوری اسلامی در کشور مالزی که از کادر وزارت امور خارجه و با ٣٠سال سابقه انتخاب شد، پروین فرشچی خارج از دستگاه دیپلماسی به‌عنوانِ سفیر ایران در فنلاند برگزیده شده است.
اوایل دولت دوازدهم که گمانه‌زنی‌ها از احتمال انتخاب فرشچی به‌عنوانِ سفیر ایران در فنلاند حکایت داشت، برخی رسانه‌های مخالف دولت، اخباری مبتنی‌بر تابعیت دوگانه او منتشر کرده بودند که در‌صورتِ صحت این خبر، انتصاب فرشچی به‌عنوانِ سفیر با نظر منفی دستگاه‌های امنیتی و نظارتی منتفی می‌شد اما وقتی خبر انتصاب وی به‌عنوانِ دومین سفیر زن جمهوری اسلامی رسانه‌ای شد؛ وی شایعه دو‌تابعیتی‌بودن خود را تکذیب کرد.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه (رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس) در‌حالی خبر دو‌تابعیتی‌بودن فرشچی را تکذیب کرد که خبرسازی دلواپسان تمام نشده و رسانه‌های مخالف دولت تدبیر و امید همچنان بر دو‌تابعیتی‌بودن سفیر جدید معرفی‌شده در فنلاند اصرار دارند. اصرار این طیف بر ادعای بی‌اساس خود؛ وزارت امور خارجه را به واکنش واداشت. روابط‌عمومی وزارت امور خارجه درنهایت با صدور اطلاعیه‌ای با رد ادعای بی‌اساس و مغرضانه مطرح‌شده در‌خصوصِ دو‌تابعیتی‌بودن فرشچی اعلام کرد: «این ادعا همچون ادعاهای قبلی مطرح‌شده بی‌هیچ دلیل و مدرک و از پایه و بنیان کذب است و بررسی‌های به‌عمل‌آمده در وزارت امور خارجه و وزارت اطلاعات نشان می‌دهد که وی تابعیت یا مجوز اقامت از هیچ کشور خارجی را ندارد و راویان این‌گونه قصه‌های دروغ، با چنین جوسازی‌های بی‌حاصل، صرفاً اهداف کم‌ارزش و موضوعات شخصی و جناحی خاصی را دنبال می‌کنند که اصولاً قابلِ‌توجه و اعتنا نیست».
گفتنی‌ست؛ فرشچی از چهره‌های نزدیک به معصومه ابتکار است که پنج‌سال معاونت دریایی سازمان محیط زیست را نیز برعهده داشت و استاد همین حوزه در دانشکده علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد است. وی درحوزه زیست دریایی و انرژی، فردی شناخته‌شده است.