عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ضمن زیر سؤال بردن شرعی و قانونی دخالت در مسئله تعیین میزان مهریه، گفت: وقتی زن مظلوم واقع می شود مهریه تنها فریادی است که برای نشان دادن موقعیت خود می‌تواند بزند.
مهریه تنها فریاد زنان برای نشان دادن موقعیتشان است/ آیا قانون اجازه دخالت دارد؟صدیقه شکوری‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایکنا؛ به روند تاریخی تغییر نگاه به مهریه و کارکرد آن در جامعه ایران اشاره و اظهار کرد: تغییر ساختار خانواده‌های ایرانی موجب تغییر کارکرد مهریه در جامعه ایران شد. در خانواده سنتی یک زن با یک مرد ازدواج می‌کرد و قرار قطعی هم این بود که با لباس سفید به خانه شوهر برود و با لباس سفید هم از آن خانه خارج شود. یعنی طلاق به عنوان راهکار خروج از ازدواج‌های غلط مطرح نبود و زن باید همه شرایط را تحمل می‌کرد. پس مسئله مهریه صرفاً یک سنت بود و در جایگاه «کی داده کی گرفته» قرار داشت و زنان حتی قدرتی برای گرفتن مهریه خود نداشتند.
وی ادامه داد: مسئله مهریه از زمانی به عنوان یک مسئله برجسته شد که طلاق به عنوان یک راه برای خروج از ازدواج‌های ناموفق مطرح شد. در این دوره دید زنان به خودشان و ازدواج تغییر کرد و احساس کردند که موظف نیستند در هر ازدواجی به هر شکلی بمانند. این تغییر نگاه به ازدواج و طلاق معلول تغییر نگاه به زندگی مشترک و شرایطی بود که به زنان امکان تحصیل، اشتغال، حضور در اجتماع و ... را می‌داد و عملاً آگاهی زنان را نسبت به خودشان بالا می‌برد.
دور شدن از معانی و توجه بیشتر به صورت مسئله
این استاد دانشگاه تهران تغییر نگاه زنان به خود و زندگی مشترک را مسئله‌ای مثبت ارزیابی و بیان کرد: نمی‌خواهم بگویم تمام طلاق‌هایی که رخ می‌دهد لزوماً به معنی حضور یک مرد ظالم و یک زن مظلوم است. هر طلاق را باید به صورت موردی منحصر به فرد دید و هر زوجی باید خودشان در مورد زندگیشان داوری کنند. اما مطرح شدن مهریه و زندانیان مهریه امری که به دلیل یک مشکل اساسی فرهنگی در جامعه رخ داد و آن هم دور شدن از معانی و توجه بیشتر به صورت مسائل است.
ساختار جامعه عوض شده اما مردان همان قدرت سنتی را می‌خواهند
وی در تشریح دیدگاه خود گفت: ما توجه نمی‌کنیم که اصل ازدواج چیست؟ چرا ازدواج می‌کنیم و چه معیارهای درستی را باید برای ازدواج در نظر بگیریم. از سوی دیگر جامعه ما به طور کامل مدرن نشده و هنوز درگیر سنت‌ها هستیم، مثلاً مردان جامعه همچنان همان اقتدار سنتی خود را می‌خواهند و از زنان انتظار دارند که نقش یک زن سنتی را ایفا کنند ولی در کنار این مسئله درآمدزایی هم داشته باشند در حالی که ساختار خانواده و وظایف زن و مرد عوض شده است. اگر در گذشته زن در خانه و مرد بیرون خانه کار می‌کردند و هر دو راضی بودند، اکنون زنان مطالباتی دارند که می‌خواهند دنبال کنند.
شکوری‌راد مطرح شدن مهریه به عنوان یک مشکل و مسئله برجسته در جامعه را مربوط به سال‌های بعد از انقلاب دانست و گفت: اوایل انقلاب ارزش‌ها و نگاه‌ها کاملاً متفاوت بود. آن زمان خانم‌ها خیلی طلاق را جلوی چشم خود نمی‌دیدند و نگاه این بود که یک عمر با همسر خود زندگی خواهند کرد اما اکنون خانم‌ها به خود حق می‌دهند که در زندگی احساس رضایت و خوشبختی داشته باشند و اگر چنین حسی نداشتند طلاق می‌گیرند. دیگر ارزش‌هایی مانند خود را ندیدن، فداکاری کردن و ... مانند قبل مطرح نیست وقتی این ارزش‌ها وجود ندارد روابط هم تغییر می‌کند.
مهریه برای زن در مقابل: حق یکطرفه طلاق، حق تعدد زوجات، حق ایجاد مانع برای تحصیل و اشتغال زن و ...
وی افزود: اگر ما یک نگاه دینی و یا اجتماعی به موضوع مهریه داریم باید ببینیم مهریه برای چه هدف و منظوری وضع شده است و کارکرد آن چیست؟ مهریه در گذشته یک سنت بود و حداکثر مسئله این بود که شأن خانواده را در نظر گرفته و مهریه‌ای معین می‌کردند و نگاه این بود «کی داده کی گرفته» اما اکنون زنان می‌بینند در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که باید در چارچوب قانونی نسبتی را با مردمی برقرار و زیر یک سقف با آن مرد زندگی کنند. آن مرد حق یکطرفه طلاق، حق تعدد زوجات، حق ایجاد مانع برای تحصیل و اشتغال زن، حق ممانعت از خروج زن از خانه و کشور، حق تعیین محل سکونت و ... را دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: زنان تحصیل کرده و حتی زنانی که تحصیلات زیادی ندارند اما در جامعه حضور دارند با قوانینی که پیش رو دارند می‌بینند هیچ نوع حمایت و پشتوانه‌ای ندارند و کارکرد کنونی مهریه برای آنها حمایت در مقابل قوانین یکطرفه به نفع مردان است.
مهریه تنها ابزار اعمال قدرت در دست زن در مقابل مردی است که اخلاقی رفتار نمی‌کند
وی به ذکر مثال‌هایی از شرایطی که زنان ممکن است دچار آن شوند پرداخت و گفت: اگر زنی مهریه نداشته باشد، خودش هم درآمدی نداشته باشد و در خانواده با خشونت، محدودیت و مشکل مواجه باشد آن زن چه کار می‌تواند بکند؟ مرد زن صیغه می‌کند و یا زن دوم می‌گیرد، زن چه کاری می‌تواند بکند؟ مهریه تنها ابزار اعمال قدرت در دست زن در مقابل مردی است که اخلاقی رفتار نمی‌کند.
شکوری‌راد تصریح کرد: در اسلام و فرهنگ ایران داریم که مرد باید نسبت به زن رئوف و مهربان باشد و بهترین وضعیت زندگی را برای زن فراهم کند حتی بهتر از آنچه در خانه پدری داشته است. ولی بسیاری از مردان چنین رفتاری ندارند و دست زن در چنین شرایطی به جایی بند نیست.
چرا زنان مهریه خود را به اجرا می گذارند؟
وی افزود: اگر زن حق طلاق و حقوقی که نام بردیم را داشت چه نیازی به گرفتن مهریه احساس می‌کرد؟ زنی که حقوق انسانی او در خانه همسرش تأمین می‌شود مگر بیمار است که برود مهریه خود را مطالبه کند، به خصوص زنانی که خودشان درآمد دارند. سؤال اصلی مسئله مهریه این است: چرا زنان مهریه خود را به اجرا می گذارند؟ اما متأسفانه کسی در پی یافتن پاسخ این سؤال نیست.
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران بر لزوم تغییر نگاه‌ها و قوانین در خصوص زنان تأکید کرد و گفت: وقتی ساختار خانواده، وظایف و مسئولیت‌ها و نسبت زن و مرد به هم عوض شده و بسیاری از زنان اکنون بخش قابل توجهی از هزینه خانواده را تأمین می‌کنند، باید نگاه‌ها و قوانین در خصوص زنان هم تغییر کند. زنانی را می‌شناسم که هزینه اجاره منزل بر عهده آنها است اما همسرانشان هنوز در خصوص اینکه زنشان چه وقت به خانه بیاید و بیرون برود امر و نهی کرده به زن فشار می‌آورند. آن هم زنی که پا به پای مرد کار بیرون از خانه داشته علاوه بر آن نگهداری فرزندان و نقش‌های سنتی خود را هم انجام می‌دهد. حال اگر در همین خانواده مشکلی بروز کند، مرد می‌تواند به راحتی زن را طلاق دهد، ازدواج مجدد داشته باشد و یا حتی انواع روابط خارج از خانواده را تجربه کند.
وی ضمن یاداوری این مسئله که زنانی هم هستند که ناسازگارند و نمی‌خواهند با همسرشان زندگی کنند، گفت: اگر چنین زنی بخواهد طلاق بگیرد که دیگر نمی‌تواند مطالبه مهریه داشته باشد و باید مهریه خود را ببخشد تا طلاق بگیرد. پس تنها مردانی که زنانی با اخلاق یا رفتار بد دارند و می‌خواهند آنها را به درستی طلاق دهند و زنشان تقاضای مهریه می‌کند ممکن است به دلیل عدم توان پرداخت مهریه زندانی شوند اما چند درصد از زندانیان مهریه چنین شرایطی دارند؟ این مسئله قابلیت بررسی دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: وقتی زن مظلوم واقع می‌شود مهریه تنها فریادی است که برای نشان دادن موقعیت خود می‌تواند بزند و وقتی کارکرد مهریه عوض شده نگاه به مهریه هم باید عوض شود. وقتی کارکرد مهریه تنها ابزار قانونی برای زن در مقابل انواع حقوق و مزایا و امتیازاتی است که مرد دارد و تنها با استفاده از این ابزار است که می‌تواند خود را از دست مردی که زندگی را برای او تلخ کرده است نجات دهد نمی‌توانیم این ابزار را از زن بگیریم.
وی با انتقاد شدید از کسانی که می‌خواهند مسئله اقتصادی مهریه را بر علیه زنان تغییر دهند، گفت: نباید مسائل اقتصادی را بر علیه زنان خراب کنیم. اگر مسئولان نمی‌توانند مسائل اقتصادی جامعه را حل کنند نباید آن را به نفع مردان مصادره کنند. اگر من به شما پنج سکه قرض داشته باشم دو سال بعد آیا می‌توانم بگویم سکه را به قیمت دو سال قبل حساب کنیم؟! مهریه هم قرض و بدهی مالی مرد به زن است. آیا با سایر بدهی‌های مالی هم چنین رفتاری می شود؟
قاضی نمی‌تواند در میزان مهریه دخالت کند
شکوری راد به جایگاه حقوقی مهریه در اسلام اشاره کرد و گفت: در اسلام فرم ازدواج قراردادی است که بین دو فرد مستقل بسته شده و در خصوص مقدار مهریه هم آن دو فرد با هم به توافق رسیدند که باید طبق آن عمل شود و قاضی نمی‌تواند در این زمینه دخالت کند.
وی تأکید بر اینکه مهریه‌های بالا را قبول ندارد، گفت: مهریه‌های بالا را قبول ندارم اما اینکه به زنان برای محدود کردن مهریه فشار آورده شود یا اینکه گفته شد مهریه تا ۱۱۰ سکه محدود شود و اکنون بحث ۵۵ سکه و یا محاسبه سکه بر اساس قیمت زمان ازدواج را هم قبول ندارم چرا که همه این مسائل باز این امکان را به مرد می‌دهد که هر کاری می‌خواهد بکند و دست زن به جایی بند نباشد.
صدای زنان مظلوم شنیده نمی‌شود اما صدای مردان زندانی مهریه بلند است
شکوری‌راد زنانی را مثال آورد که بر اساس همان دیدگاه سنتی به خانه شوهر رفته و مهریه کمی هم برایشان تعیین شده است. زنانی که به کار خانه و بچه داری پرداخته‌اند، تحصیل نکرده‌اند، شغلی ندارند و تمام وقتشان را به خانواده اختصاص داده اند و در سایه همین مسئله همسرشان فرصت پیدا کرده ادامه تحصیل داده و وضعیت مالی خوبی پیدا کرده است. حال این مرد رفتار غیر اخلاقی انجام می‌دهد و دست زن هم به هیچ جایی بند نیست. صدای این زنان شنیده نمی‌شود اما صدای مردانی که زندانی مهریه هستند مدام شنیده می‌شود.
شکوری‌راد با ابراز تأسف از اینکه همچنان خانواده سنتی و روابط سنتی زن و مرد تعریف و تبلیغ می‌شود، گفت: واقعیت جامعه چیز دیگری است و بر اساس واقعیت‌ها باید نگاه‌ها و حقوق تغییر داده شود. ازدواج یک قرارداد است و زنان می‌توانند در این قرارداد شرط ضمن عقد بگذارند اما زنانی که چنین می‌کنند بعدها متوجه می‌شوند که باید این شروط به صورت یک قرارداد جداگانه تنظیم و امضا می‌شد یعنی حتی خانم‌ها اطلاعات کامل از قانون مربوط به شروط ضمن عقد ازدواج را نداشته‌اند و عملاً شروطشان ضمانت اجرا ندارد.
وی در ادامه دو مسئله مهم را متذکر شد: اول اینکه وقتی زنان حقوقی مثل حق کار، حق طلاق، حق تعیین محل زندگی و ... را می‌گیرند نمی‌توانند انتظار داشته باشند که مهریه بالا برای آنها تعیین شود و دوم اینکه هیچ اصراری نیست که همه به سبک مدرن ازدواج کنند جامعه ما در حال گذار است و اینگونه نیست که همه جامعه و افراد فهم مشترکی از ارزش‌ها و شرایط داشته باشند اما مهم این است که دو نفری که با هم ازدواج می‌کنند ارزش‌های یکسانی داشته باشند. یعنی از اول با هم مشخص کنند که در چه قالبی با هم ازدواج و زندگی می‌کنند.
اگر مرد نمی‌خواهد مهریه بالا بدهد می‌تواند حقوق زن را بدهد
این استاد دانشگاه گفت: اگر مرد نمی‌خواهد مهریه بالا بدهد می‌تواند حقوق زن را بدهد و زن هم مهریه بالا نخواهد. اینگونه است که همه چیز با تفاهم و ملاحظه به سامان می‌رسد. در ازدواج نباید کسی دست بالا را داشته باشد. در دنیای امروز اگر رابطه غالب و مغلوب در ازدواج باشد آن ازدواج سرانجام خوشی نخواهد داشت.
وی در پایان به میزان بالای طلاق‌های عاطفی و جنسی در خانواده‌های اشاره کرد و گفت: میزان طلاق‌های عاطفی و جنسی بسیار بالاست پس وقتی طلاق قانونی مطرح می‌شود باید دید کار به کجا رسیده که زن مهریه خود را به اجرا گذاشته است. پس این سؤال باید در رسانه‌ها طرح و برجسته شود که زنان چرا مهریه خود را به اجرا گذاشته‌اند؟ وقتی پاسخ این سؤال داده شد، انوقت می‌توان فهمید کجا ایستاده‌ایم؟