طی ۴۰ سال اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان جایگاه ویژه‌ای را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... پیدا کردند. به‌ویژه در عرصه سیاسی زنان ایرانی از رتبه و مرتبه بالایی برخوردار شدند...
طی ۴۰ سال اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان جایگاه ویژه‌ای را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... پیدا کردند. به‌ویژه در عرصه سیاسی زنان ایرانی از رتبه و مرتبه بالایی برخوردار شدند. اهمیت حضور زنان در این عرصه‌ها همواره در کلام بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری خاطرنشان شده بود. به‌رغم حضور جدی بانوان در عرصه اجرایی و تقنینی، همچنان حوزه زنان با مشکلات جدی و بعضا بغرنجی رو‌به‌روست که معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری در دوره جدید (دولت دوازدهم) به‌جد در پی حل و فصل مشکلات و معضلات این حوزه بسیار حساس و گسترده است. در همین راستا گفت‌وگویی با معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور داشته که در ادامه می‌خوانید.
طی ۴۰ سال اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان جایگاه ویژه‌ای را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... پیدا کردند. به‌ویژه در عرصه سیاسی زنان ایرانی از رتبه و مرتبه بالایی برخوردار شدند. اهمیت حضور زنان در این عرصه‌ها همواره در کلام بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری خاطرنشان شده بود. به‌رغم حضور جدی بانوان در عرصه اجرایی و تقنینی، همچنان حوزه زنان با مشکلات جدی و بعضا بغرنجی رو‌به‌روست که معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری در دوره جدید (دولت دوازدهم) به‌جد در پی حل و فصل مشکلات و معضلات این حوزه بسیار حساس و گسترده است. در همین راستا گفت‌وگویی با معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور داشته که در ادامه می‌خوانید.
طرح تاب‌آوری اجتماعی در چه مناطقی اجرا شده است؟
این طرح در نقاط مختلفی از کشور در حدود ۲۰۰ نقطه تاکنون انجام شده است. این نقاط از نقاطی با آسیب‌پذیری بالایی برخوردار بودند که مورد شناسایی قرار گرفتند. در مرحله اول، تربیت تسهیل‌گر بوده تا آنها بتوانند با مردم در احصاء و شناسایی مشکلات و آسیب‌های اجتماعی مشارکت کرده تا روشن شود که برای تقابل با این مشکلات و آسیب‌ها چطور می‌توان راه‌حل‌های درونی ارائه داد. به‌طور مثال در محله‌ای آمار اعتیاد بالاست، ابتدا تسهیل‌گران با خانم‌های فعال در جامعه نشستی برگزار کرده و مسائل را مورد احصاء قرار داده و با کمک خودشان به راه‌حل‌ها می‌رسند.
درباره چگونگی اجرای این طرح در استانها هم توضیحی می‌دهید؟
هر استانی دارای یک نقشه راه است که باید چه اقداماتی برای کاهش آسیب‌ها انجام داد. باید تاکید کرد که به‌دنبال این موضوع نتایج بسیار خوبی هم خواهد بود. در حال حاضر نقشه راه آماده است و این نقشه با همان سند ارتقای وضعیت زنان پیش می‌رود و در دستور کار هر استانی قرار خواهد گرفت. توان‌افزایی در سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه زنان و خانواده یکی از فعالیت‌هایی است که در این دوره به‌صورت جدی پیگیری می‌شود برهمین مبنا جلساتی در مناطق تشکیل شد که باید بگویم اولین اولین نشست در اصفهان، دومین نشست در شهرستان‌های تهران برگزار شد و همچنین سومین نشست هم در شهر تهران برگزار خواهد شد. به همین ترتیب مرحله به مرحله برای تمام مناطق نشستی برگزار می‌شود این گونه که هر ۵-۶ استان یک منطقه‌ای را انتخاب و نشست برگزار می‌شود.
اهم برگزاری این نشست‌ها از چه نظر است؟
با توجه به خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها سازمان‌های مردم‌نهاد نقشی کلیدی در کمک به سیاستگذاری‌ها و بسیج اجتماعی دارند. با توجه به این که نیاز بسیاری به دیده‌بانی وجود دارد فکر می‌کنیم که جامعه با سازمان‌ها و تشکل‌های غیردولتی بسیار بالنده می‌شود.
در روستاها در حوزه مسائل زنان چه اقداماتی انجام شده است؟
زنان روستایی یکی از اهداف کارمان بوده است، اینگونه که برای زنان روستایی درصدد برنامه‌ریزی هستیم، از جمله برنامه‌ریزی برای دختران بازمانده روستایی و عشایر از تحصیل است برهمین مبنا به مدت دو سال است که سازمان سوادآموزی در موضوع دختران عشایر و روستایی فعالیت می‌کند، علاوه بر این با وزارت جهادکشاورزی هم در موضوع توان‌افزایی زنان روستایی که توان کشاورزی دارند فعالیت داشتیم تا این زنان را آموزش می‌دهیم تا این که تولیداتشان به‌صورت سالم و ارگانیک باشد یعنی مصرف سم و پودر به حداقل برسد، همچنین بهره‌وری آب هم افزایش یابد. این طرح با وزارت جهادکشاورزی بسیار خوب اجرا شده و مورد استقبال زنان روستایی قرار گرفته است. یکی از همکاری‌هایی که وزارت جهاد در این حوزه با ما داشته همین مساله بوده است. همچنین در کنار این موضوع در صندوق‌های خُرد بانوان، در محیط زیست هم که بودم یکی از برنامه‌هایمان صندوق‌های خُرد به‌ویژه در حاشیه دریاچه ارومیه بود اما در اینجا به‌طور خاص صندوق‌های خُرد بانوان را با همکاری وزارت جهادکشاورزی انجام می‌دهیم. موثرترین راه برای توان‌افزایی زنان در روستا همین صندوق‌هاست که هم در کارهای مهارتی به آنها آموزش داده می‌شود و هم اینکه کمک‌های اقتصادی صورت می‌گیرد؛ از اقداماتی که در حوزه زنان در این دوره پیگیر هستیم بحث توان‌افزایی اقتصادی و کارآفرینی و حمایت از کارآفرینان است.
حمایت از کارآفرینان در کل کشور است یا تنها در روستاها؟
این موضوع تنها مختص روستاها نیست و به کل کشور مربوط می‌شود. همچنین طی سال گذشته طرحی را تحت عنوان «کسب و کار من» اجرا کردیم که بحث مدیریت کسب و کار، بنگاه‌داری، آموزش بنگاه‌داری است که از سوی دختران جوان بسیار مورد استقبال قرار گرفت. از این جهت که بسیاری از خانم‌ها معتقدند دارای مهارت هستند اما توان راه‌اندازی کسب و کاری را ندارند. بنابراین با آموزش می‌توانند کسب و کاری را راه‌اندازی کنند. این موضوع هم بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. جشنواره‌ای را برای معرفی زنان کارآفرین موفق در هشت استان برگزار کردیم که مورد استقبال بسیاری قرار گرفت. در حال حاضر طرح دیگری در دست کار است برای معرفی زنان کارآفرین موفق در شرایط تحریم و سختی‌ها. این موضوع برای آن است که خانم‌ها تا چه اندازه می‌توانند ایستادگی و مقاومت در مقابل سختی‌ها را داشته باشند. تاکنون بیش از ۵۰ سفر در استانها داشتم، یکی از برنامه‌های من در این سفرهای استانی آن بود که به وضعیت زنان در روستاها از نزدیک توجه کنم. اخیرا به روستای قمصر در شهرستان ری رفتم. بخشدار آنجا یک خانم با توان و فعال بودند که یک مرکز کارآفرینی را برای خانم‌ها راه‌اندازی کرده بودند.
دولت برای روستائیان وامی هم در نظر گرفته است؟
نکته جالبی که می‌توان در اینجا اشاره کرد همین وام اعطایی دولت به روستاییان است. وام روستایی دارای بهره بسیار پایینی است، تاکنون ۴۲درصد زنان روستایی این وام را گرفته‌اند. در میان ۵۰ سفری که داشتم شاید به ۳۰ روستا در سراسر کشور رفتم و از نزدیک شاهد اقدامات زنان کارآفرین در آنجا بودم. در یکی از روستاهای شهر شیراز، خانمی با سرمایه‌ای که داشته در وسط روستا خانه‌ای را اجاره کرده که آن خانه به مرکز کارآفرینی تبدیل شده و به زنان آموزش می‌داد. تاکنون در آن روستا ۱۴۰ کارگاه در خانه‌های آن روستا برپا شده و هر شخصی در خانه خودش آغاز به فعالیت کرده است. این اقدام بسیار خوبی است و این را همه می‌دانیم که صنایع دستی ایران هنر زنان ایرانی است.
برای حمایت از زنان از مسئولان استان و یا شهرستان‌ها درخواست کمک داشته‌اید؟
مکاتبه‌ای را با شهرداران داشتم و از تمام شهرداران مراکز استانها درخواست کردم که در حوزه زنان یکسری اقدامات انجام دهند. اولا آنکه عدالت جنسی و شاخص‌های عدالت جنسی را در شهرداری‌ها هم پیاده و اجرا کنند و ثانیا از کارآفرینان حمایت و به آنها بازارچه دهند، چراکه بسیاری از خانم‌ها درخواست بازارچه‌های محلی در شهرها را داشتند. یکی از کمپین‌هایی که بسیار از آن حمایت می‌کنیم همین حمایت از لباس سنتی است، بنابراین از استانداران برای حمایت از این لباس درخواست کردیم و این موضوع بسیار مورد استقبال آنها قرار گرفت. با توجه به اینکه دختران جوان به لباس‌های سنتی علاقه بسیاری دارند از طراح‌های لباس دعوت کردیم تا در یک قالب مشترکی از لباس‌های سنتی و مدرن با توجه به شرایط روز جامعه لباسی را طراحی کنند. در همین زمینه تاکنون چند نمایشگاه و نشست‌های بسیار خوبی برگزار شده و یکی از موضوعات بسیار خوبی است که با جدیت دنبال می‌شود.
آیا حضور زنان با لباس محلی در محل کار به تایید رسیده است؟
برای این نوع پوشش عموما مانعی وجود ندارد، چراکه وزیر ارشاد درباره این موضوع صحبت کردند، همچنین در شورای انقلاب فرهنگی هم مطرح شده و مشکلی تاکنون نداشته است.
اما علنی نشده است.
ما این موضوع را علنی مطرح کردیم. یعنی به هرجایی رفتیم عنوان کردیم که پوشیدن لباس سنتی با رعایت شئونات اسلامی هیچ‌مشکلی ندارد و بسیار روی این موضوع کار کردیم که دختران به این سو حرکت کنند تا از لباس‌هایی با اِلِمان‌های هویت ایرانی از جمله اقوام استفاده کنند و فکر می‌کنیم این موضوعات به نشاط و امید کمک خواهد کرد. به یاد دارم جایی در لرستان و نزدیک خرم‌آباد شاهد بودم خانمی در حال دوختن جلیقه لُری با استانداردهای اروپایی بود تمام سفارش‌ها هم از آلمان صورت گرفته بود. این جلیقه‌ها فوق‌العاده و زیبا بود.
حرکت زنان به سوی پیشرفت تا چه اندازه در رشد و شکوفایی یک کشور موثر است؟
هنگامی که زنان یک جامعه حرکت می‌کنند رشد اقتصادی آن جامعه تضمین شده است. تاکنون دو مطالعه درباره ارزش‌گذاری کار خانگی زنان در خانه داشتیم. یکی از مطالعات در سال ۸۵ و دیگری در سال ۹۵ انجام شد که این دو مطالعه را مورد مقایسه قرار دادیم تا نشان دهد که اولا ارزش کار خانگی زنان از ۲۲درصد جی‌دی‌پی به ۳۰درصد جی‌دی‌پی افزایش یافته و این موضوع نشان‌دهنده آن است که زنان تا چه اندازه فعال هستند. این سوال اشتباه است که شما شاغلید یا خانه‌دار. این موضوع هم خود دارای بحث مهمی است که باید روی آن کار کرد و به این مساله توجه داشت که ما قصد نداریم تا رابطه میان کار و خانه از بین برود بلکه آقایان در این راه به زنان کمک کنند و مشارکت داشته باشند. یک نکته جالب دیگر آن است که با انقلاب دیجیتال مشاغل خانگی و خانوادگی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و همین موضوع فرصت بسیار خوبی برای زن ایرانی است و دختران تحصیلکرده می‌توانند با دستاوردهایی که در حوزه فناوری اطلاعات دارند با دنیا در تماس باشند و حتی در حوزه آموزش و مهارت‌افزایی می‌توانند فعالیت داشته باشند و به شبکه‌سازی بازاریابی با بازارهای جهانی بپردازند تا ارتباط برقرار کنند، بنابراین روی این موضوع با وزارت ارتباطات باید همکاری موثری داشته باشیم.
آقای آذری‌جهرمی هم از وزرای بسیار فعال کابینه هستند.
بله؛ ایشان کارشان را خوب انجام می‌دهند. درمراحل بعد هم با وزارت ارتباطات همکاری خواهیم داشت.
در راستای آسیب‌هایی که به زنان وارد می‌شود تاکنون چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
در این راستا قانون را مطرح و لایحه حمایت از زنان در برابر خشونت را عنوان کردیم، اما تنها به آن قانون و لایحه بسنده نکردیم. سه استراتژی دیگری هم در دست داریم اول حمایت از اورژانس اجتماعی بود. در دولت دوازدهم به‌طور خاص اورژانس اجتماعی را به‌عنوان یک مداخله موثر و موفق در پیشگیری از خشونت خانوادگی انتخاب کردیم و از این موضوع حمایت می‌کنیم.
آیا خانواده‌ها پذیرای اورژانس اجتماعی هستند؟
در بسیاری از اوقات مشکلات با گفت‌وگو حل می‌شود. مددکارها در این اورژانس از افراد توانمند انتخاب می‌شوند تا بدانند که در مواقع مختلف چگونه گفت‌وگو کنند و به‌نظر می‌رسد که تاکنون موفق بوده‌اند. در مواردی هم که لازم بوده، نیروی انتظامی و دادستان ورود پیدا کردند.
چند مرکز اورژانس اجتماعی در سطح کشور است؟
۱۶۰ مرکز. در سفرهای استانی‌ام به این مراکز رفته و از نزدیک به مسائل و مشکلاتشان رسیدگی کردم و درباره نحوه مواجهه با این موضوعات آمار بسیار جالبی از مشکلات و مسائل به دستم رسیده است. امکان دارد در یک استان آمار خشونت علیه کودکان بالا باشد و استان دیگر همسرآزاری. همچنین در برخی از استانها آمار خودکشی بالاست اما به‌طور کل تلفن «۱۲۳» یکی از ابزارهای موثر و بسیار مهم برای مداخله موثر است. علاوه بر آن زندان‌ها را هم در دستور کار قرار دادیم. برای این کار گفت‌وگویی با قوه قضائیه داشتیم که هیچ‌مادری زندانی نباشد. فعالیت‌هایی داشتیم از جمله اینکه طرح «ارمغان۱» را خانم مولاوردی اجرا کردند و ما هم ارمغان۲و۳ را اجرا کردیم و ان‌شاءا... بتوانیم ارمغان۴ را هم اجرا کنیم برای آزادی زنان زندانی.
تا چه اندازه در ارمغان۳ زندانی آزاد شد؟
تاکنون آمار آزادی‌ها اعلام و منتشر شده است و به همین جهت کارنامه بسیار شفافی داشتیم. باید بگویم که همکاری ستاد دیه و سازمان زندان‌ها بسیار خوب بوده است. در کنار آنها به بازدید زندان‌های استانها پرداختم که تا کنون از شش زندان دیدن کرده‌ام. از جمله زندان مشهد، کرمان، ارومیه، تبریز، اهواز و کرج. علاوه بر اینکه گفت‌وگوی چهره به چهره با زندانیان داشتیم یعنی اینگونه نبوده که تنها از دور نگاهی به آنها داشته باشیم بلکه رفتیم و در کنار زندانیان نشستیم با آنها صحبت کردیم یعنی در بندها و کلاس‌هایشان حضور داشتیم. این کار بسیار خوبی برای توان‌افزایی زنان صورت می‌گیرد که بسیار باارزش است ولی کافی نیست. شاید تنها ۳۰-۴۰درصد خانم‌ها می‌توانند در زندان این دوره‌ها را ببینند. تعداد بسیار زیادی از زنان زندانی، مادر هستند و بسیاری از آنها نگران فرزندانشان هستند، البته زندان دارای مهد کودک هم هست.
این موضوع مورد انتقاد است که چرا فرزندان در زندان باید رشد کنند.
تصمیم‌گیری در این موضوع، انتخاب بین بد و بدتر است. به‌طور مثال فرزند در جامعه بدون هدف حرکت کند یا با مادر در بند باشد؟
آیا تعامل با قوه قضائیه خوب و موثر بود؟
بهتر از این هم می‌تواند باشد.
آیا فشار سیاسی هم وجود داشته است؟
ما خیلی سعی کردیم تعامل کنیم و علت این است که واقعا دنبال کمک هستیم. مثلا در همین بحث پیشنهاد دادیم که رای باز بیشتر کار شود و بیشتر زنانی که مادر هستند و فرزندانی بیرون زندان دارند، تا جایی که قانون اجازه می‌دهد از رای باز استفاده شود. چون در برخی اوقات احکام سنگینی داشته و امکان رای باز وجود ندارد. ولی آنهایی که می‌توانند، رای باز بگیرند. قوه قضائیه هم در همین زمینه نظر مثبت دارد. به‌طور مثال کرج که رفتیم دادستان بسیار عنایت داشت و به زندان آمد، در آنجا حدود ۱۵۰ زن زندانی بود که وقتی رفتیم داخل بندها دیدم این آقای دادستان خیلی وقت می‌گذارد و مورد به مورد توضیح می‌دادند. تقریبا ۱۶۰ زن تخفیف گرفتند. اعضا شورای شهر هم بودند و تا زیر ۲۰میلیون تومان را هم قبول می‌کردند. حدود ۲۰ نفر هم آزاد شدند. ما ساعت ۷ وارد زندان شدیم و حدود ۱۱:۴۵ بیرون آمدیم و دادستان هم پای کار بود. اتفاق خیلی عجیبی بود و بسیاری از زنان برای آنها عجیب بود و می‌گفتند که تصور می‌کردند فراموش شده هستند و فکر نمی‌کردیم کسی به زندان بیاید و احوال ما را بپرسد. این روالی است که ما ادامه می‌دهیم.
اخیرا خبرهای خوبی درباره حضور زنان در پست‌های مدیریتی و سفارتخانه‌ها شنیده شده است. دولت در این موضوع چقدر همراهی داشته است؟
آقای روحانی در ابتدای دولت دوازدهم دستورالعملی دادند که باید۳۰درصد از پست‌های مدیریتی پایان دوره چهارساله به خانم‌ها سپرده شود همچنین در مورد جوانان و اقلیت‌ها هم احکامی ارائه دادند که اینها سیاست‌های دولت من است یعنی جوانان و همچنین اقلیت‌ها باید بر سر کار بیایند و ۳۰درصد هم تنها از خانم‌ها در پست‌های مدیریت قرار گیرند. از آن زمان یک برنامه‌ریزی را آغاز کردیم چرا که باید یک خانم شایسته بالا بیاید، به همین جهت برنامه‌ریزی‌هایی را با دستگاه‌ها آغاز و به آنها اعلام کردیم که مرحله به مرحله شما از سطوح مدیریت و رئیس گروه رئیس اداره خواهیم داشت چرا که تاکنون ۴۱درصد کارکنان دولت خانم هستند ولی به‌طور کل فرصتی در اختیارشان قرار نگرفته بود و تنها سقف‌های شیشه‌ای بود. آقای دکتر روحانی این سقف‌های شیشه‌ای را برداشته و گفته حداقل ۳۰درصد پست‌ها باید به خانم‌ها داده شود. ما یک کارنامه داریم و گفتیم یکی از کارها در سال اول باید کارنامه دهیم در ابتدا استانداران و وزرا بودند که به آنها کارنامه‌ای ارائه دادیم. بنابراین هر استانی در حال حاضر دارای یک کارنامه یک‌ساله است.
آیا شما با سازمان اداری استخدامی زاویه دارید.
ما تفاوت دیدگاهی با این سازمان داریم، چراکه آنها مدیران عملیاتی را هم می‌خواهند به این آمار اضافه کنند. به‌عنوان مثال مدیر مدرسه دخترانه را هم قصد دارند در این آمار بیاورند اما باید گفت این موضوع قابل قبول نیست چرا که برای مدرسه دخترانه نمی‌توان از میان آقایان مدیری انتخاب کرد. به همین جهت سر این موضوعات باید راه‌حلی پیدا کرد اما مهم آن است که واقعا یک تحول امیدبخش نه تصنعی رخ داده و خانم‌ها با یک شایستگی و توانمندی بالایی در پست‌های مدیریتی قرارمی‌گیرند البته که باید گفت این مساله یک مساله تدریجی است. به‌نظر می‌رسد تا پایان دوره آقای روحانی ۳۰درصد پست‌های مدیریت در اختیار خانم‌ها قرار خواهد گرفت و دیگر بهانه‌ای برای عدم انتصاب وزیر زن نخواهیم داشت چرا که در میان ۳۰ معاون وزیر یک یا دو زن دیگر می‌تواند در آینده وزیر شوند. رشد خانم‌ها در عرصه‌های مختلف بعد از انقلاب اسلامی ایران رقم پرشتابی بوده است. حتی بسیاری از کشورهای توسعه یافته را با ایران مقایسه کنید می‌بینید که شتاب زنان ایرانی برای حضور در عرصه‌های اجتماعی، دانشگاه‌ها بیشتر بوده و این موضوع از دستاوردهای بزرگ انقلاب است.
برخی معتقدند که اگر انقلاب هم شکل نمی‌گرفت این پیشرفت در زنان به وجود می‌آمد؟
واقعیت آن است که جامعه ایران جامعه‌ای سنتی است و قشر سنتی جامعه پیش از انقلاب تمایل به فرستادن دخترانشان برای تحصیل نداشتند و به همین جهت بسیاری از فرزندان در دوره پیش از انقلاب به مدرسه نمی‌رفتند و می‌گفتند که شما اجازه ندارید به مدرسه بروید چرا که مدرسه دارای یک فضای غیراخلاقی است و بعد از انقلاب این فضا تغییر کرد و باعث شد تا خانواده‌های مذهبی فرزندانشان را به مدرسه بفرستند. بنابراین می‌توان گفت که انقلاب اسلامی ایران برای زنان، فرصت‌های جدیدی را فراهم کرد. نه آنکه همه فرصت باشد بلکه دارای چالش هم بوده و مشکل هم داریم و مشکلات را انکار نمی‌کنیم، چهل سالگی زمان خردورزی است زمان شعار نیست و این که ما تنها بخواهیم تبلیغاتی حرکت کنیم نیست. ما اذعان داریم و برای همان مشکلات هدف‌گذاری داریم و آن برنامه‌ای که به آن اشاره کردم در سطح استانها تدوین شده است. برای رسیدن به عدالت در حال برنامه‌ریزی هستیم و تحولات بزرگی برای زنان بعد از انقلاب بوده و همین موضوع یک امیدی را به وجود می‌آورد که نسل‌های آینده در این مسیر ان‌شاءا... حرکت کنند.