دغدغه این روزهای بسیاری از جوانان ایرانی کار است، کاری که درآمد مناسب داشته باشند تا با آن بتوانند امور زندگی خود را بگذرانند. در این میان بانوانی نیز هستند که به حقوق های ناچیز و کارهای غیررسمی به دلیل نبود فرصت های شغلی کافی و مناسب رضایت می دهند.
به گفته معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری میزان بیکاری بانوان تحصیلکرده نسبت به مردان سه برابر است، حتی برخی از بانوان به کارهای غیررسمی با حقوق های بسیار ناچیز اشتغال دارند و این آمارها نشان می دهد که اشتغال غیررسمی بانوان رو به افزایش است.
در شرایط کنونی که فرصت شغلی برای همه جوانان فراهم نیست، مرکز آمار در آخرین نرخ بیکاری که مربوط به سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۱ است اعلام کرد نرخ بیکاری در سال ۱۳۹۱ به ۱۲،۲ درصد رسید که از این میان ۱۰،۵ درصد مردها و ۱۹،۹ درصد بانوان بیکار بودند. این آمار نشان می دهد که بانوان نرخ بیکاری بیشتری نسبت به مردان دارند.
اکنون وضعیت بازار کار به شکلی است که بسیاری از دانش آموختگان امکان جذب ندارند، این مشکل در همه گروه‌های اجتماعی در ایران نمود دارد، اما آمارها نشان می‌دهد زنان در این میان بیشتر گرفتار بیکاری شده اند.
براساس آماری که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است ۱۰ سال پیش (در سال ۱۳۸۷)، سه میلیون و ۴۷۸ هزار زن فارغ التحصیل دانشگاهی وجود داشتند که از این میان تنها حدود ۳۰ درصد دارای شغل و ۶۰ درصد بقیه غیرفعال یا بیکار بودند. اکنون نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور حدود ۳۴ درصد است که بخش مهمی از این جمعیت را زنان به خود اختصاص می دهند.
بر اساس آمار اعلام شده از سازمان برنامه و بودجه، نرخ مشارکت اقتصادی زنان با ۱،۱ درصد رشد از ۱۴،۹ درصد در سال ۹۵ به ۱۶ درصد در سال ۹۶ افزایش یافته است.
از آنجا که اشتغال زنان یکی از عوامل توسعه یافتگی جوامع است و موجب تسریع توسعه اقتصادی می شود، موضوعی که دولت تدبیر و امید به خوبی به آن اشاره داشته است، بحث اشتغال زنان و بکارگیری بانوان در پست های مدیریتی مهم است که اختصاص ۳۰ درصد به تصویب دولت رسید و تاکنون اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است.
به گفته ابتکار، آمارها نشان می دهد همچنان برای رسیدن به وضعیت مطلوب و اختصاص این میزان پست های مدیریتی به بانوان فاصله وجود دارد اما رشد ۶۰ درصدی حضور بانوان در استانداری ها و رشد ۱۶ درصد آنان در وزارتخانه ها اتفاق مبارکی است.
طبق آمار منتشر شده از سازمان برنامه و بودجه از شاخص های سالانه نیروی کار جمعیت فعال زنان در سال ۱۳۹۶، پنج میلیون و ۲۳۲ هزار و ۶۶۱ نفر بود که نسبت به سال قبل از آن ۳۴۰ هزار و ۲۷ نفر به این جمعیت افزوده شده است. مطابق این آمار ۳۱۴ هزار و ۳۴۱ نفر به جمعیت زنان شاغل و ۲۵ هزار و ۶۸۶ نفر به جمعیت بیکار در سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. در سال ۱۳۹۵ نرخ بیکاری زنان ۲۰،۷ درصد بود که در سال بعد (۱۳۹۶) ۹ دهم درصد بهبود یافته و به ۱۹،۸ درصد رسیده است.
بر اساس آمارهای رسمی مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری زنان دارای مدرک فوق لیسانس، دکترا و بالاتر بیشتر از نرخ کلی بیکاری در میان زنان است. طبق آمارهای سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۵ نرخ بیکاری زنان دارای تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر با سرعت زیادی از ۱۲ درصد به ۲۶ درصد طی ۹ سال افزایش داشته است.
اشتغال زنان و ایجاد فرصت‌های برابر شغلی برای آنان، همواره یکی از دغدغه‌های فعالان اجتماعی و جامعه زنان ایران بوده است، البته به گفته برخی کارشناسان، شاید علت بیکاری به خصوص بیکاری زنان به شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و به ویژه فرهنگ حاکم بر هر جامعه، ناامن بودن برخی از محیط های کاری در بخش خصوصی، ساعات کاری طولانی، شرایط کاری نامناسب با روحیات زنان، نارضایتی از شغل، دستمزدهای پایین، عدم امنیت شغلی و عدم پذیرفتن توانمندی‌های زنان از سوی جامعه باشد. به همین منظور تعدادی از کارشناسان حوزه زنان و خانواده در این زمینه نظرات متفاوتی دارند.
* نبود سرمایه گذاری مناسب در حوزه اشتغال بانوان
فاطمه پهلوانی رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران می گوید: آمار ارائه شده در حوزه اشتغال زنان در کشور رضایت بخش نیست و نشان دهنده این است که سرمایه گذاری به صورت مناسب در اشتغال زنان صورت نگرفته است. اگرچه زنان مهمترین نقش را در پیشبرد بهره‌وری و اقتصاد مقاومتی دارند.
وی تاکید می کند: اگر به دنبال پیشبرد اصولی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی هستیم، باید نقش زنان را در کل اقتصاد به درستی تعریف کنیم و اشتغالزایی برای بانوان باید متناسب با ظرفیت های این قشر از جامعه هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فرهنگی و مبتنی بر بهره وری باشد.
* عدم توانایی زنان در تامین وثیقه تسهیلات
معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری در امور بانوان و خانواده می گوید: مشوق های حمایتی از جمله نیازهای اولیه و تسهیلات لازم برای کارآفرینی و اشتغال بانوان از سیاست های دولت تدبیر و امید بوده و در دستور کار قرار دارد. چون معتقدیم بانوان ایران زمین همواره در اقتصاد این مرز و بوم نقش آفرین بوده اند و برای توسعه فعالیت های خود نیازمند این هستند که هر چه بیشتر به سمت مهارت آموزی پیش بروند.
وی اضافه می کند: بانوان بدون کسب مهارت ممکن است نتوانند کسب و کار پایدار و درآمدزا برای خود ایجاد کنند که با اقدامات صورت گرفته این آموزش ها توسط دولت و از طریق مراکز فنی و حرفه ای و با قراردادهایی که با بخش های مختلف داریم در حال انجام است.
ابتکار تاکید می کند: یکی دیگر از مسایلی که بانوان برای اشتغال خود پس از کسب مهارت های لازم به آن نیاز دارند، بازاریابی است که به این منظور با توجه به اینکه امروز اینترنت به کمک بازاریابی آمده، با همکاری وزارت ارتباطات کارهای مشترکی در حال انجام است. تمام تلاش دولت بر این است که نیازهای اولیه و تسهیلات لازم برای زنان در امر اشتغال را فراهم کند که این مساله در دستورکار دولت قرار گرفته است.
معاون رئیس جمهوری در امور بانوان و خانواده ادامه می دهد: یکی دیگر از مشکلاتی که بانوان ما در بحث اشتغال و کارآفرینی با آن مواجه هستند، تامین وثیقه است که به همین منظور انتظار ما از تشکل و تعاونی ها این است که برای تسهیل گری در حوزه تضمین وثیقه ها دست به کار شوند.
* ارائه آموزش های بی سرانجام به زنان
ابتکار از برخی آموزش‌های بی سرانجام در حوزه اشتغال بانوان انتقاد می کند و می گوید: چه در حوزه زنان روستایی، چه زنان تحصیل کرده و چه زنان سرپرست خانوار آموزش فراوانی ارائه شده ولی درصد کمی به اشتغال منتهی شده است. تاکنون ۱۸۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات اشتغال پایدار در شهرها و روستاها توسط دولت پرداخت شده که ۴۲ درصد این تسهیلات به زنان اختصاص یافته است.
وی ادامه می دهد: زنان استفاده کننده از تسهیلات اشتغال پایدار بر اساس آمارهای رسمی در ایجاد اشتغال و کارآفرینی از مردان عملکرد بهتری داشته اند، به همین منظور دولت با جدیت به دنبال حل مشکلات و موانع تولید و اشتغال زنان در مناطق مختلف کشور است. البته معتقدیم موضوع اشتغال و کارآفرینی زنان در ایران نیازمند برنامه ریزی بهتری است چون اکنون در برخی از استان ها نرخ بیکاری زنان تحصیلکرده نسبت به مردان بیشتر است.
معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، به افزایش یک درصدی نرخ مشارکت اقتصادی بانوان در بخش های مختلف در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ اشاره می کند و می افزاید: رشد این مشارکت نیازمند تلاش بیشتر همه دستگاه ها است. چون موضوع کارآفرینی و اشتغال بانوان، از موضوعات بسیار مهم معاونت زنان ریاست جمهوری در دولت دوازدهم است و تاکنون برای رشد مشارکت اقتصادی بانوان تلاش های خوبی صورت گرفته است.
ابتکار ادامه می دهد: آمارهای سال ۹۵ و ۹۶ نشان می دهد که سهم قابل توجهی از مشاغل ایجاد شده در کشور برای بانوان بوده است که البته هنوز جای کار دارد و باید برای اشتغال بانوان و افزایش مشارکت اقتصادی آنان تلاش های بیشتری صورت گیرد.
معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری می گوید: برای افزایش مشارکت بانوان، توان افزایی زنان، همکاری های بین المللی برای افزایش مشارکت ها و تبادل تجربیات دیگر کشورها در حوزه اشتغال و کارآفرینی بانوان را در دستورکار داریم. البته موضوع کارآفرینی زنان یکی از مسائل مهم دولت دوازهم است چون جمعیت قابل توجهی از زنان، تحصیلات دانشگاهی دارند و آمارها نشان می دهد که ٢٧ درصد فارغ التحصیلان دانشگاه ها زن هستند.
* اشتغال زنان بیش از آمار رسمی است
وی اضافه می کند: جدای از این مساله، اکنون تعداد زنان ایرانی در دانشگاه ها بیشتر از مردان است و در همه رشته ها به جز مهندسی، زنان از مردان جلو افتاده اند که این نشان دهنده سیاستگذاری اصولی برای زنان در ایران است. گر چه میزان مشارکت اقتصادی بانوان حدود ۱۴ درصد و بیکاری دختران تحصیلکرده دو تا سه برابر پسران است اما به نظر می رسد میزان اشتغال بانوان در بخش های مختلف، بیش از آمار رسمی است و اشتغال غیررسمی زنان بالا است.
ابتکار اظهار می کند: معتقدیم در حوزه اشتغال این مشکل را داریم، زیرا مشاغل خانگی و مشاغل کوچک و متوسط در حوزه بانوان در بسیاری از موارد ثبت نمی شود. یکی از هدف گیری های ما شفاف سازی آمار مربوط به اشتغال بانوان است. یکی دیگر از مسائل، بحث توان افزایی بانوان در آموزش مدیریت بنگاه ها و کسب و کارهای کوچک است. باید برای زنان تحصیلکرده در استارتاپ ها اقدامات جدی انجام دهیم.
معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری می گوید: میزان موفقیت زنان در مناطق روستایی در زمینه کسب و کارهای مختلف دو برابر مردان است که این نشان می دهد زنان همیشه برای اجرای طرح های اشتغالزایی و کارآفرینی پیشقدم هستند. یکی از اقداماتی که برای حوزه زنان در این دوره انجام شده، فراهم کردن زمینه های مناسب برای ایجاد کارآفرینی بانوان به ویژه در روستاها بوده است.
وی اظهار می کند: تعداد بانوان تحصیلکرده جویای کار در رشته های مختلف زیاد هستند؛ به همین منظور با کمک معاونت علمی و فناوری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دانشگاه ها طرح هایی برای حوزه اشتغال و کارآفرینی بانوان که به طور مشخص در ارتباط با مدیریت کسب و کار است، در برنامه کاری داریم. باید با انجام فعالیت های مربوط به مهارت آموزی، مهارت های لازم را در مدیریت کسب و کار و تسهیلات فراهم کرد تا بانوان به ویژه در روستاها بتوانند از این تسهیلات بهره ببرند.
معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری می گوید: توان افزایی زنان در مسیر کارآفرینی که با عنوان طرح «مسیر کسب و کار من» در سطح ۳۱ استان اجرا شد، گام بسیار مهمی در اشتغال زنان است. در این طرح ۷۸۰ نفر در ۳۱ استان آموزش های اولیه را دیدند و حمایت از راهبرد موضوع کارآفرینی و توان افزایی برای ورود دختران فارغ التحصیل یکی از پروژه های مدنظر معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری است.
امیدواریم در آینده نزدیک علاوه بر اینکه مشارکت اقتصادی بانوان افزایش یابد گام های موثرتری برای افزایش میزان اشتغال بانوان به صورت رسمی برداشته شود.
* سه هزار بانوی کارآفرین بسیجی
مینو اصلانی رئیس سازمان بسیج جامعه زنان کشور نیز می گوید: با جمع آوری اطلاعات و ایجاد سامانه بانک اطلاعات کارآفرینان در سال ۹۷، سه هزار بانوی کارآفرین بسیجی در سراسر کشور شناسایی شد. به منظور شناسایی بهتر زنان موفق و برتر کارآفرین در همه زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، بانک اطلاعاتی زنان کارآفرین بسیجی ایجاد، تکمیل و سازماندهی شد.
وی اظهار می کند: به همین منظور بانک اطلاعات کارآفرینان را تکمیل و سه هزار نفر از کارآفرینان بسیجی زن را سازماندهی کردیم تا کلاس های آموزشی برای بسیجیان برگزار کنند و این امر به اشتغال و مهارت آموزی بانوان بسیجی در سراسر کشور منجر شود. برای این بانوان بسیجی دوره های آموزش خیاطی، بافندگی و تولید صنایع دستی و خانگی در طول سال برگزار می شود تا علاوه بر مهارت آموزی، زمینه اشتغال زنان کارآفرین نیز فراهم شود.
به گفته وی، تلاش برای ایجاد اشتغال به ویژه در مناطق محروم و روستایی از جمله برنامه های مهم بسیج جامعه زنان کشور است که امیدواریم بتوانیم با شناسایی تعداد بیشتری از بانوان کارآفرین، آموزش های بیشتر به دیگر بانوان بسیجی داده شود تا زمینه اشتغال تعداد بیشتری از این افراد فراهم شود.