پایگاه اطلاع رسانی معاونت امور زنان و خانواده: دوران کودکی و نوجوانی به لحاظ قرار داشتن فرد انسانی در سنین تعیین کننده شکوفایی استعدادهای خدادادی و یا انحراف از آن، حمایت خانواده و مسئولان ذیربط دولتی و نهادهای غیردولتی و جامعه مدنی را به شکل واقعی، مستمر، نظاممند و دانشبنیان میطلبد؛ براین اساس، ازجمله مهمترین وظایف هر جامعه در کلیّت خود، در پیش گرفتن «سیاست جامع افتراقی دوستدار کودک» است که مشتمل بر سازوکارهای تقنینی، قضایی، اجرایی، نظارتی و پایش باشد. این سیاست باید شاکله خود را بر تحقق هدف رکین منافع عالیه کلیه افراد زیر 18 سال؛ اعم از منافع جسمی، روانی، اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی، آموزشی و فرهنگی بنا نهد و سیر حرکت و نگاه آن به سمت شکوفا نمودن قابلیتهای بالقوهی ودیعه نهاده شده در کودکان و نوجوانان و به ثمر نشاندن حقوقی که ذاتی وجود آنان است، باشد. به فعلیت درآورن این حقوق و استیفای عملی آن در هر جامعه مستلزم اتخاذ سیاستها و راهبردهای کلان دوستدار کودک خواهد بود. درواقع، کلیه افراد زیر 18 سال هسته اولیه هر جامعه را شکل میدهند و هراقدامی جهت رسیدن به «توسعه انسانی پایدار» بدون توجه به وضعیت کودکان و نوجوانان که بخش قابل توجه جمعیت کشور هستند و یا بدون توجه به ضرورت اعتلای وضعیت ایشان، به نتیجه مطلوب نخواهد رسید؛ بنابراین هر کشور، از همان ابتدای ورود به مسیر توسعه باید « سیاست افتراقی دوستدار کودک» را تدوین نماید تا در پرتو آن، حقوق و منافع عالیه کلیه کودکان و نوجوانان، حق حیات، بقاء و رشد ایشان، حق به شنیده شدن و لزوم برابری ایشان در قانون، در تدوین سیاستها و راهبردها و قواعد و مقررات «جاریسازی» شود و مورد توجه قرار گیرد. از این حیث، با تأکید بر ضرورت «حساسسازی» کلیه نهادهای حاکمه، مسئولان ذیربط و نهادهای غیردولتی و جامعه در کلیّت خود به موضوع اعتلای وضعیت کودکان و نوجوانان، این معاونت از بدو شروع به فعالیت خود مسئله « ارتقای وضعیت کودکان و نوجوانان» را در زمره اهمّ توجهات خود فهرست نموده است. در زیر، حسب اختصار، به مهمترین اقدامات معاونت در این خصوص اشاره خواهیم داشت:
1- شناسایی نارساییها و خلاءهای موجود در حوزه قوانینِ در دستور کار تصویب و ارائه پیشنهادات لازم
در این مبحث، مهمترین اقدامات معاونت در اشکال زیر نمود عینی یافت:
- تلاش جهت نظام مند نمودن حقوق کودکان در پیشنویس منشور حقوق شهروندی
ویراست نخست منشور حقوق شهروندی، در فصل دوم با عنوان « حقوق شهروندی» ضمن قائل شدن به تقسیمبندی موضوعی حقوق؛ جایگاه ویژهای را به گروههای جمعیتی خاص؛ نظیر افراد دارای معلولیت و یا کودکان اختصاص نداده بود؛ ثانیاً حقوق مرتبط به کودکان را ذیل یک بخش واحد؛ یعنی خانواده، زنان، کودکان و کهنسالان، تجمیع نموده بود و به طور پراکنده در بندهایی از منشور بر حقوق و حمایتهایی خاص از کودکان اشعار داشت؛ لذا نظر به ضرورت اهمیت موضوع، این معاونت ضمن ارائه نظرات اصلاحی در خصوص مواد مرتبط به کودکان و نوجوانان، مواد پیشنهادی خود را به معاونت حقوقی ریاست جمهوری ایفاد نمود. ازجمله مواد پیشنهادی میتوان به حمایت از کودکان و نوجوانان در برابر کلیهی رویههای مضر برای سلامت؛ نظیر ازدواج و بارداری زودهنگام و اجباری؛ ممنوعیت هرگونه خشونت، بهرهکشی، سوءرفتار، پورنوگرافی، قاچاق، فروش، فحشا، عدم ثبت واقعه تولد، عدم ثبت ازدواج نسبت به افراد زیر 18 سال؛ ممنوعیت جلوگیری از ادامه تحصیل افراد زیر 18 سال؛ برخورداری کلیه افراد زیر 18 سال دارای معلولیت از احترام به مشارکت فعال و مؤثر در زندگی خصوصی و عمومی اشاره داشت؛
- نقد و بررسی پیشنویس منشور حقوق کودک مصوب شورای فرهنگی اجتماعی زنان در انطباق با موازین، اصول وحقوق پایهای کودکان و ارائه پیشنهادات لازم
نظر به جامعیت این منشور، و کاستیهای موجود در آن، بررسی سند مذکور را در دستورکار قرار گرفت و نظرات پیشنهادی خود را خصوصاً بر ضرورت توجه به جاریسازی حقوق کودک و منافع عالیه ایشان در تمامی سیاستگذاریها و در کلیه تدابیر قانونی، اجرایی و قضایی؛ لزوم تصریح به چهار اصل بنیادین حقوق کودک؛ یعنی برابری کودکان در قانون؛ حیات، بقاء و رشد کودک، حق شنیده شدن، و رعایت منافع عالیهی طفل؛ اعم از جسمی، روانی، اجتماعی، آموزشی؛ لزوم ارائه تعریف از کودک؛ توجه به ممنوعیت مداخلات خودسرانه در حریم شخصی و امنیت فردی کودک، کلیهی اشکال سؤرفتار و خشونت علیه کودک، کار کودک، بهرهکشی اقتصادی و جنسی و نیز مسائل فراروی گروههایی خاص از کودکان؛ مانند کودکان دارای معلولیت وپیشبینی سازوکار ضمانتاجرایی و نظارتی متمرکز نمود؛
- پیشنهاد تشدید مجازات برای جرایمی که بزه دیده آن کودک میباشد در لایحه اصلاح کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ( لایحه تعزیرات)
مسئله حمایت از شهروندان به طور عام؛ و گروههای آسیبپذیر و بالاخص افراد زیر 18 سال به طور خاص؛ در زمره اهمّ تکالیف هر نظام حقوق کیفری محسوب میشود؛ لذا این معاونت نظر به اهمیت موضوع حمایت خاص از کودکان در لایحه تعزیرات که به بازنگری کتاب پنجم از قانون مجازات اسلامی اختصاص دارد، در برخی از جلسات معاونت تدوین و تنقیح قوانین قوه قضاییه حاضر و طی بحث و تبادل نظر پیشنهاد نمود در مواقعی که بزهدیده کودک میباشد، مورد از موارد تشدید مجازات لحاظ شود. این پیشنهاد منتهی به تدوین مادهای مجزا در مبحث سایر قوانین لایحه شد؛ به موجب این ماده سن، جنس و وضعیت سلامت ( دارای معلولیت) بزهدیده از موارد تشدید مجازات در نظر گرفته شد؛
- پیشنهادات اصلاحی نسبت به قانون مبارزه با قاچاق انسان، مصوب 1383
کشور ما به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود و مجاورت با کشورهایی که از تبعات ناگوار مخاصمات مسلحانه داخلی، بحرانهای اقتصادی و سیاسی و فقدان بسترهای فرهنگی، اجتماعی و قانونی که سهمی بهسزا در تعمیق و گسترش قاچاق انسان دارد، نسبت به قاچاق انسان در موقعیتی آسیبپذیر قرار دارد و از دیگر سو بافت مذهبی، فرهنگی و سنتی جامعه ایران قاچاق انسان را به شدت محکوم میکند؛ لذا قانونگذار ایران در سال 1383 قانون مبارزه با قاچاق انسان را در قالب 8 ماده و 3 تبصره از تصویب گذراند؛ معالوصف این قانون از کاستیهایی رنج میبرد؛ این مهم معاونت را بر آن داشت جهت تسری شمول حکم قاچاق انسان به قاچاق درون مرزی و نیز حمایت خاص از کودکان، مفاد قانون موصوف را مورد بازنگری قرار دهد و با عنایت به اینکه لایحه تعزیرات کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی در حال اصلاح در قوه قضاییه میباشد، معاونت در جلسات مشترک، پیشنهادات خود را جهت اصلاح قانون مذکور و گنجاندن آن در لایحه تعزیرات ارائه و خصوصاً بر موارد زیر تأکید نمود: اقدام کسانی که تحت عناوین مجاز قانونی؛ از قبیل ازدواج موقت، فرزند خواندگی، موجبات خروج زنان، دختران و اطفال را از مرزهای کشور به منظور بهرهکشی فراهم نمایند، جرمانگاری شود؛ رضایت یا عدم رضایت کودکان قربانی قاچاق در وضعیت مرتکب تأثیری نگذارد؛ چنانچه بزه دیده زیر 18 سال باشد، مرتکب مشمول تشدید مجازات قرار گیرد؛ در خصوص افراد زیر 18 سال تحقق عنصر مادی بزه قاچاق؛ یعنی شرایطی؛ نظیر خدعه و فریب، اجبار و اکراه برای وقوع بزه قاچاق لازم نیست و صرف خروج تحویل، انتقال و مخفی کردن و غیره کافی برای تشکیل عنصر مادی لازمه بزه قاچاق خواهد بود؛ در خصوص شرایط جبران خسارت؛ بهویژه نسبت به افراد زیر 18 سال که دارای ولی یا سرپرست نباشند و یا دسترسی به آنها ممکن نیست، یا ولی و سرپرست در تحقق جرم مداخله داشته باشند، از سوی دادستان طرح دعوی خصوصی شود؛
- پیشنهاد حذف تبصره ماده 26 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بدسرپرست و بیسرپرست
وفق تبصره ماده 26 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست، مصوب 31/06/1392 مجلس شورای اسلامی و ابلاغی مورخ 06/08/1392 موضوع ازدواج سرپرست با کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با اجازه دادگاه و با اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی به صراحت قید شده است؛ این تبصره با هدف کلان قانون مذکور که حمایت از کودکان فاقد سرپرست و بدسرست میباشد، نیز با منافع عالیه جسمی و روانی کودکان در تعارض آشکار قرار دارد و مغایر کارکردهای خانواده و نقشهای تعریف شده برای اعضای خانواده است؛ به نحوی که نقش فرزند در برابر والدین به ناگهان به نقش همسر در برابر همسر تغییر مییابد؛ لذا این معاونت تدابیری را جهت حذف این تبصره به انجام رساند که ازجمله میتوان به تدوین پیشنویس جهت اصلاح تبصره مذکور و ارائه متن پیشنهادی آن به دولت؛ مکاتبه و تشکیل جلسه با سازمان بهزیستی؛ دعوت از سایر دستگاهها؛ از جمله مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری؛ مکاتبه با دفتر مقام معظم رهبری جهت اخذ نظر ایشان در این خصوص و جمعآوری نظرات علما و فقهاء در این زمینه اشعار داشت؛
- تعیین تکلیف نسبت به تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی
با توجه به خلاء موجود در «قانون تعیین تکلیف فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی»، مصوب 1383 و بینتیجه ماندن طرح اصلاح قانون مذکور که از سوی نمایندگان مطرح و به دلیل بار مالی و ایراد شورای نگهبان مدت دو سال است که مسکوت مانده است، ضرورت اصلاح قانون در این زمینه احساس شد. متعاقباً طی مکاتبه با رییس جمهور و دستگاههای متولی؛ ازجمله وزارت کشور، معاونت حقوقی رییس جمهور، سازمان ثبت احوال، چالشها و مشکلات مرتبط احصاءو پیشنهادات مورد نظر جهت اصلاح قانون و ضرورت ایجاد کارگروه بررسی و تدوین اصلاح قانون ارائه شد؛
- تلاش جهت برقراری هماهنگی در راهبردها، اهداف و برنامههای اجرایی سند ملی حقوق کودک ( راهبردها، اهداف و برنامههای اجرایی) مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری
نظر به لزوم همگامسازی و هماهنگسازی راهبردها و برنامههای اجرایی دستگاههای ذیربط در حوزه حقوق کودک، این واحد مفاد مندرج در سند مذکور را در دستور کار قرار داد و به تفکیک برنامههای تعریف شده برای هر دستگاه، مبادرت به انعکاس نظرات پیشنهادی خود نسبت به مفاد این سند؛ ازجمله پیشنهادات زیر نمود: ضرورت وضعیت سنجی و علت شناسی تولد و فوت کودکان به تفکیک سن، جنس و منطقهی جغرافیایی؛ ضرورت دسترس پذیر ساختن و مناسبسازی مسیر مدرسه، فضاهای بازی و تجهیزات هنری، آموزشی، محصولات فرهنگی و دورههای آموزشی و فعالیتهای ادبی، هنری و فرهنگی و تکنولوژیهای نوین آموزشی و فنآوریهای اطلاعات و ارتباطات برای کودکان دارای معلولیت به تناسب نوع معلولیت آنها؛ پیش بینی امکان حضور کودکان در اوقات رسیدگی محاکم در پروندههایی؛ نظیر طلاق، نفقه، نصب قیم برای صغار و استماع نظرات و ملاحظات ایشان و ترتیب اثر دادن به آن؛ ارسال مراقب کمکی برای خانوادههای دارای دو فرزند معلول به بالا؛
- الحاق بند پیشنهادی جهت جایگزینی با بند 2 ماده 119 قانون مدیریت خدمات کشوری و اصلاحیه آن به صورت زیر
« فرزندان دختر در صورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان پسر تا بیست سالگی و در صورت اشتغال به تحصیلات دانشگاهی تا بیست و پنج سالگی از کمک هزینه اولاد، بیمه و یا مستمری فوت والدین برخوردار میشوند. تبصره: فرزندان مبتلا به بیماریهای خاص و نیز فرزندان دارای معلولیت در صورت نگهداری در منزل بر اساس تشخیص کمیسیون تخصصی توانبخشی – پزشکی « تعیین نوع و شدت معلولیت» سازمان بهزیستی و تأیید کمیسیونهای تخصصی از کمک هزینه نگهداری و درمان برخوردار میباشند.»؛
- ارائه نظرات پیشنهادی در موضوع طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در حوزه کودکان
امروزه رشد کمّی و کیفی جمعیت عنصر اصلی «توسعه انسانی پایدار» به شمار میرود. قانونگذار ایران با امعان نظر به این مهم، طرحهایی چند؛ از جمله «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» را در دستور کار قرار داده است؛ لیکن طرح موصوف از نقاط ضعف، خلاءها، چالشها، نواقض عملیاتی و راهبردی عمده رنج میبرد؛ لذا این معاونت مبادرت به بررسی جامع طرح و ارائه پیشنهادات مرتبط نمود. از این حیث، میتوان به لزوم تعریف از نهاد خانواده؛ ضرورت تعیین حداقل سن ازدواج؛ ضرورت تعیین حداقل سن باروری؛ ضرورت توجه به رویههای مضر برای رشد کیفی و سلامت شهروندان ( نظیر ازدواجهای زودهنگام زیر سنین 14 سال و بارداری زودهنگام) و ضرورت توجه به گروههای خاص جمعیتی؛ نظیر افراد زیر هجده سال اشاره داشت؛
2- تهیه و تدوین پیشنویس سیاستهای کلی نظام در حوزه کودکان
نظر به ضرورت تدوین سیاستهای کلی دوستدار کودک و خصوصاً تصمیم متخذه در جلسه مورخ 04/06/1393 کارگروه حمایتی مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری در خصوص تهیه « پیشنویس سیاستهای کلی نظام در حوزه کودک»، این معاونت، تهیه و تدوین سیاستهای کلی نظام در حوزه کودکان را در دستور کار خود قرار داده است. متن نخستین این سیاستها با لحاظ جمیع ارزشهای دینی، موازین پایهای و شناخته شدهی جهانی و ملی و نیز با درنظر گرفتن حقوق کودک و چالشهای موجود در نظام حقوقی کشور، تاکنون در قالب 25 بند تهیه نمود؛
3- ایجاد مراجع حمایتی از حقوق کودکان
در این بند، موارد زیر قابل اشاره میباشد:
به منظور بررسی مشکلات و خلاءهای قانونی حوزه زنان و خانواده و تدوین و ارائه پیشنهاد لایحه به دولت یا مراجع ذیربط و انجام مطالعات و تحقیق جهت شناسایی خلاءها با همکاری و مشارکت بخش خصوصی، دانشگاهها و مراکز عالی و مراکز تحقیقاتی و نیز افراد صاحبنظر، حقوقدانان و فعالان، تشکیل کارگروه مشورتی حقوق کودک در حوزه معاونت بررسیهای راهبردی این معاونت پیشبینی شد. ازجمله اهمّ وظایف تعریف شده در آییننامه این کارگروه میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
- مرجع ملی پیشگیری از قاچاق انسان؛ خصوصاً زنان و کودکان
نظر به ضرورت تعیین خطمشی و تدابیر اجرایی، پیشبینی سازوکار نظارتی، نحوه ارزیابی و نظارت بر صدور پروانه و مجوز آژانسهای مسافرتی، کاریابی، هتلها، ایجاد بانک اطلاعاتی، ارتقاء آگاهی عامه، کنترل مرزها، حمایت از بزهدیده در فرآیند دادرسی، تأمین اقامتگاههای موقت برای نگهداری افراد موضوع این جرم پس از بازگشت و استرداد این افراد به کشور و تنظیم توافقنامههای استرداد و همکاری متقابل میان کشورهای مبدأ و مقصد قاچاق، طی مکاتبه با رییس جمهور پیشنهاد تشکیل مرجع مذکور با محوریت دستگاههایی؛ نظیر وزارت کشور، وزارت امور خارجه، وزارت دادگستری، نیروی انتظامی، سازمان جهانگردی و میراث فرهنگی و معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، ارائه شد؛
4- لزوم آموزش همگانی حقوق کودکان از طریق رسانهها به ویژه صدا و سیما
نظر به ارتباط گسترده صدا و سیما با طیف وسیعی از شهروندان به طور عام و کودکان به طور خاص، و جایگاه برجستهای که این نهاد در تکوین انگارهها و باورهای اجتماعی و فرهنگی و ترویج و توسعه حقوق شهروندی دارد، این معاونت بر آن شد طی مکاتبه با معاون حقوقی رییس جمهور، پیشنهاد نماید در تهیه و تدوین و یا بازنگری دستورالعملهای برنامهریزی و برنامهسازی صداو سیما موضوعات مرتبط به حوزههای مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملحوظ توجه واقع شود و رئوس موارد پیشنهادی هر حوزه نیز به تفکیک فهرست شد؛
5- پیگیری جهت تصویب و اجرایی شدن برخی لوایح و قوانینی که به طور غیرمستقیم وضعیت کودکان را متأثر میسازد و یا ارائه راهکار جایگزین
در این بند حسب اختصار، میتوان به موارد زیر اشاره داشت: طرح مجدد لایحه ترویج تغذیه با شیر مادر در دولت یازدهم؛ پیگیری لایحه کاهش ساعت کار زنان شاغل دارای شرایط خاص (کارکنان شاغل دارای معلولیت یا دارای فرزند زیر هفت سال یا معلول و یا دارای همسر یا فرزند مبتلا به بیماری صعبالعلاج و زنان سرپرست خانوار، در دستگاههای اجرایی و بخش غیردولتی ) در مجلس و اعمال اصلاحات مجدد رفع مشکلات اجرایی مصوبه مرخصی زایمان؛ پیگیری رفع مشکلات اجرایی مصوبه مرخصی زایمان؛ ارائه پیشنهاد در خصوص ایجاد مهدهای کودک مناسبسازی شده و مجهز به تسهیلات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز و کیفی، و منطبق با معیارهای علمی و بینالمللی در دستگاههای اجرایی یا مجاورت آنها در لایحه اصلاحی قانون مدیریت خدمات کشوری؛ پیشنهاد الحاق یک ماده به لایحه اصلاحی قانون مدیریت خدمات کشوری در خصوص تعیین تکلیف وضعیت مرخصی زایمان کارکنان زن شاغل در دستگاههای دولتی.