نشست تخصصی منع خشونت علیه زنان عصر دیروز با سخنرانی آیت‌الله سید محمد موسوی‌بجنوردی، دکتر صادق آیینه‌وند؛ و سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس برگزار شد.
نشست تخصصی منع خشونت علیه زنان عصر دیروز با سخنرانی آیت‌الله سید محمد موسوی‌بجنوردی، دکتر صادق آیینه‌وند؛ استاد تاریخ اسلام، دکتر محمدعلی اسفنانی؛ سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس و دکتر هما داوودی؛ استادیار دانشگاه و رییس کانون وکلای دادگستری استان البرز، در سالن همایش‌های کتابخانه ملی برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر صادق آیینه‌وند با اشاره به دیدگاه‌های متفاوتی که در میان مذاهب و فرقه‌ها و رویکردهای مختلف نسبت به زنان وجود دارد، گفت: آیین زرتشتی غرب ایران نگاه منفی به زن دارد. همچنین شاعران زورپرست معتقدند زن ضعیف است و آدم نباید از فرد ضعیف تبعیت کند. نمونه این شاعران فردوسی است که زورپرست و ضدزن است.
وی در ادامه بیان داشت: فقیهان به دو دسته تقسیم می‌شدند: فقیهان مستقل که با دستگاه اموی و عباسی ارتباطی نداشتند و فقیهانی که با امویان و عباسیان ارتباط داشتند که دسته دوم ضدزن بودند.
در دیدگاه جاهلی زن مصرف‌کننده غیرمدافع است
این استاد تاریخ اسلام با اشاره به دیدگاه‌های جاهلی که در حوزه زنان وجود دارد، اظهار داشت: یکی از این دیدگاه‌ها این است که زن مصرف‌کننده غیرمدافع است. در میان اعراب جاهلی هم بین زن که مصرف‌کننده غیرمدافع بود و مرد که شمشیرزن بود و فعالیت اقتصادی داشت، مرد را انتخاب می‌کردند. سعدی هم معتقد است هر سال باید یک‌بار زن عوض کرد. در میان شعرای قرن 9، 10 و 12 نمونه‌های این طرز تفکر و اشعار زیاد است.
اطاعت مطلق زن از مرد در اسلام وجود ندارد
وی افزود: اعتقاد به سلطه مرد در خانواده و تلاش برای حاکمیت مرد از طریق زور و اجبار نیز یکی دیگر از تفکرات جاهلانه است که نمونه این مسئله در روستاها بسیار رواج دارد. همچنین بینش موذی‌بودن زن و تشبیه آن به کژدم و اژدها نیز که از بین‌النهرین آمده، از دیگر تفکرات موجود در این زمینه است. برخی نیز قائل به اطاعت مطلق زن از مرد هستند؛ در حالی‌که اطاعت به صورت مطلق در اسلام وجود ندارد. باور عامیانه دیگر، نقصان عقل زن و کامل بودن عقل مرد است و در نتیجه کسی که عقلش کم است باید از کسی که عقل بیشتری دارد اطاعت کند.
برخی معتقدند زن نماینده شیطان است و باید از او پرهیز کرد
آیینه‌وند خاطرنشان کرد: باور دیگر، باور فریب‌خوردن مرد از زن است و این که مرد به این دلیل باید از زن پرهیز کند. همچنین معتقدند زن رمز و نماینده شیطان است و باید از او پرهیز کرد. برخی نیز اعتقاد دارند زن نشان بی‌وفایی است. دیوان اشعاری هم به نام امیرالمؤمنین درست کرده‌اند و شعری را به ایشان نسبت داده‌اند که می‌گوید زن بی‌وفاست.
این استاد تاریخ اسلام در ادامه گفت: براساس برخی دیدگاه‌های جاهلانه، زن ظرف انتقال است و پدر مهم است نه مادر. اعتقاد دیگری که وجود دارد این است که مرد فاعل اقتصادی و زن مخرب و هدردهنده است و مرد باید به زور جلوی زن را بگیرد تا اموالش هدر نرود. عواملی که ذکر شد عوامل سلطه مذکر بر مؤنث هستند، اما این دیدگاه‌ها هیچ مبنایی ندارند و فقط باعث می‌شوند این تصور پیش آید که زن خطرناک است و باید با او مقابله کرد.
زنان تاریخ اسلام ویژگی‌هایی دارند که مردان به پای آنها نمی‌رسند
وی با بیان این مطلب که در تاریخ اسلام زنان ویژگی‌هایی دارند که مردان به پای آن نمی‌رسند، اظهار داشت: در تاریخ سراغ نداریم که حتی یک نفر از زنان مهاجر بعد از ایمان مرتد شده باشند؛ در حالی‌که در مورد مردان این اتفاق افتاده بود. همچنین در تاریخ دیده نشده است که یکی از زنان در حدیثی دروغ گفته باشد. در بین منافقان نیز تنها یک زن به نام اسماء بنت مروان وجود داشت. در سیره پیامبر هم می‌بینیم که در مجلس ایشان کسی اجازه نداشت درباره زنان سخنی بگوید که شأن زنان را کم کند.
اسلام به هیچ عنوان منشأ خشونت علیه زنان نیست
آیینه‌وند خاطرنشان کرد: در روایات آمده است که کرامت و لئامت انسان در معامله با زن مشخص می‌شود و هیچ کریمی زن را نمی‌آزارد. اگر مقام زن در خانواده رعایت نشود، حتی اگر صحابه پیامبر باشی، باز هم عذاب قبر خواهی داشت. پیامبر فرمودند از دنیا به نماز، عطر و زن علاقه‌مند هستند که اینها ترادف اجتماعی، قدسی و خانوادگی دارند و هر سه در یک ردیف قرار گرفته‌اند. اسلام به هیچ عنوان منشأ خشونت علیه زنان نیست و اگر تفسیری به این‌گونه صورت گیرد، تفسیر شخصی است.
برتری انسان‌ها به علم و تقوای آنهاست نه زن یا مرد بودن آنها
در ادامه این نشست آیت‌الله موسوی‌بجنوردی طی سخنانی گفت: مسئله خشونت علیه زنان در جوامع دینی نیز دیده شده و متأسفانه به ادیان نسبت داده می‌شود. انسان موجودی است که خدا او را با طبیعتی مدنی، قانون‌گرا و عدالت‌خواه خلق کرده است و براساس فطرت اولیه‌اش نمی‌تواند به سمت خشونت برود. انسان موجودی دو بعدی است که هم نفس ناطقه و هم بدن حیوانی دارد. نمی‌توان گفت زن افضل از مرد است یا مرد افضل از زن؛ زیرا هر دو انسان‌اند و تنها در صورتی یکی بر دیگری برتری دارد که علم و تقوای او بیشتر باشد. ما کاری به جنسیت نداریم، بلکه حقیقت انسان نفس ناطقه‌ای است که هویت ما را تشکیل می‌دهد؛ نه جسم ما را. پس در اصل تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد.
وی ضمن بیان این مطلب که اسلام اهمیت زیادی به زن می‌دهد، اظهار داشت: فاطمه‌زهرا (س) قطب دایره وجود است. در تاریخ طبری هم آمده است که وقتی حضرت زینب (س) وارد دارالاماره کوفه شدند، اعتنایی به ابن‌زیاد نکردند و جواب کنایه‌های او را دادند. وقتی ابن‌زیاد از حضرت پرسید عاشورا را چگونه دیدی؟ ایشان جواب داد چیزی جز زیبایی ندیدم. زینب (س) زنی است که بزرگ‌ترین خدمت را به اسلام کرد و اگر صحبت‌های ایشان نبود انقلاب امام حسین (ع) به نتیجه نمی‌رسید.
به نظر نمی‌رسد ناقص‌العقل بودن زن که در نهج‌البلاغه آمده سخن علی (ع) باشد
موسوی‌بجنوردی بیان داشت: طبیعت انسان با خشونت مخالف است و خشونت به زن، انحرافی است که در انسان پدید می‌آید. در نهج‌البلاغه آمده است که دین، عقل و شهادت زنان ناقص است، اما به نظر نمی‌رسد این سخنان از امیرالمؤمنین باشد. گفته می‌شود که دین زن ناقص است، چون در زمان عادت ماهیانه نماز نمی‌خواند، اما این نماز نخواندن در مقام اطاعت است. اگر بگویند بخوان و نخواند، این نقصان دین است، اما در اینجا نقصان دین نیست. نقصان عقل که در مورد شهادت دادن است نیز در مقام استیفاست؛ یعنی اگر یک نفر فراموش کرد، دیگری به یاد آورد.
وی خاطرنشان کرد: اسلام نفقه را برعهده مرد گذاشته است و زن مسئولیت اقتصادی ندارد. وقتی مسئولیت اقتصادی برعهده مرد است، باید ارث دو برابر به او تعلق گیرد و این مسئله طبیعی است.
اسلام تبعیضی بین زن و مرد قائل نیست
موسوی‌بجنوردی در خاتمه گفت: احکام خشونت‌بار نمی‌تواند احکام اسلام باشد. پیامبر (ص) فرموده‌اند من بر یک دین آسان مبعوث شده‌ام. در دوران جاهلیت ارزش انسان‌ها را به جنگیدن و فعالیت اقتصادی می‌دانستند و برای همین زن ارزش نداشت. اسلام زن را نجات داد و مقام او را بالا آورد. این ظلم به اسلام است که می‌گویند اسلام بین زن و مرد تبعیض قائل می‌شود. اسلام عین عدالت اجتماعی است.
یکی دیگر از سخنرانان این نشست هما داوودی؛ استادیار دانشگاه و رییس کانون وکلای دادگستری استان البرز بود. وی در ابتدای سخنان خود با بیان این مطلب که حقوق باید قطع‌نظر از جنسیت، انسان‌محور باشد، گفت: گاهی خشکی و سختی یک قانون موجب خشونت می‌شود. در قوانین جزایی گاهی مجازات‌کردن هم خشونت است. در مفهوم مدنی در حقوق خانواده برخی قواعد سبب بروز خشونت می‌شود.
اولین خشونت علیه زن از سوی همسر است
وی افزود: اولین نوع خشونت به واسطه ارتکاب جرایم علیه زنان در خانواده از سوی همسر اتفاق می‌افتد. الان اگر یک مرد همسر خود را کتک بزند، محکوم به ایراد ضرب و جرح می‌شود. اگر فرد غریبه‌ای هم این کار را انجام می‌داد، همین مقدار مجازات داشت؛ در حالی‌که باید مجازات برای همسر تشدید شود. برخی جرایم فقط در خانواده اتفاق می‌افتد و قانون‌گذار باید آنها را پیش‌بینی کند. مواردی مثل اعتیاد مضر به حال خانواده مجازات ندارد و زن فقط می‌تواند طلاق بگیرد، اما مجازات این مسئله باید تشدید شود. بیکاری ناموجه مرد هم هیچ واکنش قانونی ندارد.
باید نگاه زنان به جایگاهشان تغییر کند
داوودی با بیان این که بسیاری از مشکلاتی که برای زنان به وجود می‌آید به نوع نگاه آنها به جایگاهشان برمی‌گردد، گفت: وقتی در بعد حقوقی بزه‌دیدگان را مطالعه می‌کنیم می‌بینیم تقصیر خودمان است. زنی که ساعت 12 شب تنها بیرون می‌آید، باید بداند که در معرض تعرض قرار می‌گیرد. باید نوع نگاه‌ها تغییر کند و به زنان آموزش دهیم.
حق طلاق نباید مطلقاً برای مرد باشد
وی اظهار داشت: یکی از خشونت‌هایی که علیه زنان به کار می‌رود خشونت ساختاری است که به واسطه قوانین به وجود می‌آید. مرد هر وقت بخواهد می‌تواند زن را طلاق دهد و بسیار اتفاق می‌افتد که از این قانون سوءاستفاده می‌شود. البته حق مهریه هم برای زن وجود دارد که از آن سوءاستفاده می‌شود. نباید مطلقاً و تحت هر شرایطی حق طلاق برای مرد وجود داشته باشد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: سن مسئولیت کیفری در مورد زنان با قانون جدید به 15 سال رسیده است که این مسئله اتفاق خوبی است. همچنین سیاست قضایی دادگاه‌ها به این صورت است که خوشبختانه در تعیین مجازات برای زنان با عطوفت بیشتری برخورد می‌کنند.
قانون‌گذار به خسارت معنوی ناشی از اسیدپاشی توجه کند
داوودی در رابطه با قوانین مربوط به اسیدپاشی گفت: کشف سریع جرایم، امنیت را برای جامعه به دنبال می‌آورد و ما از دستگاه قضایی نیز توقع اجرای سریع و قاطع مجازات را داریم. به نظر می‌رسد در قانون ما مجازاتی که برای اسیدپاشی در نظر گرفته شده، کم است و با جرم تناسبی ندارد. خسارت معنوی در اسیدپاشی اصلاً قابل جبران نیست و آینده قربانی از همان لحظه تباه می‌شود. قانون‌گذار باید روی این خسارت معنوی کار کند.
وی گفت: ما دو سد در قوانین حقوقی حوزه زنان داریم که یکی از آنها تفاسیری است که از قواعد شرعی صورت می‌گیرد و دیگری بحث قانون‌گذاری است که باید این مسایل در مجلس گفتگو و اعمال شود.
وکالت در طلاق به زنان داده شود
داوودی بیان داشت: می‌گویند می‌ترسیم حق طلاق را به زن دهیم؛ چراکه زن درگیر احساسات می‌شود و زود سراغ طلاق می‌رود، اما زن ایرانی زنی صبور است و اگر این حق را داشته باشد از آن استفاده نمی‌کند. ما باید وکالت در طلاق را برای زنان بگذاریم تا گرفتاری‌ها انقدر زیاد نباشد.
آخرین آمار خشونت علیه زنان در ایران از زبان سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس
شکل‌های خشونت علیه زنان
در ادامه این نشست؛ دکتر محمدعلی اسفنانی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ، در رابطه با اشکال خشونت علیه زنان گفت: خشونت علیه زنان به شکل خشونت‌های فیزیکی، جسمی و جنسی، خشونت توسط دولت‌ها مثل وضع برخی قوانین، خشونت در اجتماع مثل آزار جنسی و خشونت فرهنگی که مربوط به آداب و رسوم می‌شود و محدودیت‌هایی را برای زنان به دنبال دارد، علیه آنها اعمال می‌شود.
وی افزود: خشونت‌هایی که زنان در زندگی خود می‌بینند به چهار دسته فیزیکی، روانی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم می‌شود. خشونت فیزیکی شامل کتک زدن، زندانی کردن و اخراج از خانه است. خشونت روانی و کلامی مانند دشنام دادن، فریاد زدن، رفتار آمرانه، و تهدید کردن است که موجب ایجاد روحیه پوچی و اضطراب می‌شود. خشونت اقتصادی شامل ندادن نفقه، سوءاستفاده مالی از زن، صدمه زدن به وسایل مورد علاقه او و ... می‌شود. خشونت جنسی نیز در خانواده به مواردی مانند اجبار در رابطه زناشویی غیرمتعارف و عدم استفاده از وسایل بهداشتی بازمی‌گردد.
خشونت علیه زنان پنهانی است
اسفنانی بیان داشت: شاید الان ظاهر خشونت‌ها مانند قبل نباشد، اما خشونت‌های دیگری وجود دارد که موجب آزار و اذیت زنان می‌شود که نمونه آن ممانعت از حجاب و کار، تحقیر شخصیت و نگاه ابزاری به زن‌ها در شبکه‌های ماهواره‌ای است. خشونت علیه زنان گاهی امری پنهانی است که بسیاری به دلیل عدم حمایت‌های قانونی از ابراز آن خودداری می‌کنند. برخی زنان هم به خودشان القا می‌کنند که وضعیت باید به همین صورت باشد.
کمتر از 35 درصد خشونت‌های خانگی در ایران به پلیس گزارش می‌شود
وی در ادامه گفت: خشونت مرز نمی‌شناسد و تنها مخصوص جوامع عقب‌مانده نیست؛ به‌طوری‌که 35 درصد زنان اروپایی نیز در معرض خشونت قرار می‌گیرند. در ایران کمتر از 35 درصد از خشونت‌های خانگی به پلیس گزارش می‌شود و گاهی اصلاً این تصور وجود ندارد که این رفتار درستی نیست و نباید آن را تحمل کرد. در تحقیقی که انجام شده بود مشخص شد که از 180 موردی که زنان علیه خشونت‌های خانگی شکایت کرده بودند، 128 مورد آنها حاضر نشدند پیگرد قانونی صورت گیرد.
9 درصد زنان تهرانی از همسرآزاری رنج می‌برند
سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس خاطرنشان کرد: 9 درصد زنان تهرانی از همسرآزاری رنج می‌برند. با افزایش سن زوجین نیز میزان همسرآزاری افزایش می‌یابد. میزان همسرآزاری در مردانی که تحصیلاتشان بالاتر از لیسانس است کمتر می‌شود و در مردانی که کمتر از دیپلم هستند به میزان معناداری خشونت بیشتر است. زنان شاغل کمتر از زنان غیرشاغل خشونت را تجربه می‌کنند. در کشور ما بیشترین خشونت در مناطق روستایی دیده می‌شود، اما زنان برای حفظ خانواده، ترس از رسوایی و یا آشنا نبودن با حقوق خود این شرایط را تحمل می‌کنند.
در میان زنان میزان مرگ ناشی از خشونت با میزان مرگ ناشی از سرطان برابر است
اسفنانی گفت: در این تحقیق مشخص شد که 5 درصد زنان وجود قهر و آشتی و خشونت را عادی تلقی کرده و قصد جدایی نداشتند. 52 درصد زنان در زندگی خود دچار خشونت روانی و کلامی شدند، 37 درصد در معرض خشونت فیزیکی قرار گرفتند، 27 درصد در معرض خشونت‌های ممانعت از رشد فکری و اجتماعی بودند و 10 درصد نیز دچار خشونت جنسی شدند. 78 درصد زنان گفتند که هرگز قربانی خشونت جنسی نبوده‌اند که اگر این اظهارات راست باشد، آمار خوبی است. در ایران در زنان بین 15 تا 44 سال میزان مرگ ناشی از خشونت با میزان مرگ ناشی از سرطان برابر است.
وی با بیان این که در روابطی که اسلام مشخص کرده است، راهکارهایی برای رفع این مشکل وجود دارد، گفت: متأسفانه در کشور ما زنان و مردان بدون اطلاع از حقوقشان وارد زندگی مشترک می‌شوند و هر یک فکر می‌کنند صاحب حق مطلق هستند؛ درحالی‌که حقوق و تکالیف زن و مرد باید برای آنها تبیین شود.
سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در خاتمه اظهار داشت: پیشنهاد می‌دهم اقدامات ملی و محلی در راستای حل بحران تبعیض و خشونت و اصلاح فرهنگ توده مردم و مجریان قانون صورت گیرد. در شناخت مسایل زنان کاویدن ابعاد مسئله یک ضرورت است. از سوی دیگر، حل مسایل زنان با محوریت عدم تبعیض، نیازمند یک فراسازمان است.