دفتر امور بین الملل معاونت بر اساس گزارش 2015 سازمان یونسکو به بررسی برابری جنسیتی در حوزه آموزش پرداخته است...

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری یکی از الزامات تبدیل شدن به کشوری پیشرفته و ارتقاء شاخص های اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دستیابی به الگوی توسعه موفق، که در سند چشم انداز توسعۀ 20 ساله و سایر اسناد بالادستی تأکید شده است، توجه منطقی به جایگاه زنان در جامعه و تلاش برای کاهش نابرابری و بی عدالتی های جنسیتی بویژه در حوزه مسائل آموزشی است.ارتقاء دسترسی همه افراد جامعه به آموزش باکیفیت به عنوان یکی از اساسی ترین مصادیق حقوق انسان ها برشمرده شده است.

دفتر امور بین الملل معاونت بر اساس گزارش 2015 سازمان یونسکو به بررسی برابری جنسیتی در حوزه آموزش پرداخته است. 15 سال از برگزاری اولین کنفرانس بین­­المللی آموزش برای همه توسط سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در شهر داکار کشور سنگال می­گذرد. در کنفرانس مذکور نمایندگان 164 دولت از سرتاسر جهان بر سر چارچوبی برای اقدام در زمینه آموزش همگانی توافق کردند و بر آن شدند تا تعهد جمعی­شان را در جهت تحقق اهداف شش­گانه در زمینه آموزش همگانی تا سال 2015 میلادی بکار ببندند. یکی از مهمترین مباحثی که در طی این سال ها در جلسات مختلف این کنفرانس در اقصی نقاط جهان مطرح شده، ضرورت توجه به برابری جنسیتی در مقوله آموزش است. بطوری که در دهه گذشته توجهات زیادی به مساله نابرابری جنسیتی در حوزه آموزش جلب شده است. دلیل این امر نه تنها ضرورت توجه به یکی از اساسی ترین مصادیق نقص حقوق بشر بلکه وجود مزایا و فواید اجتماعی و اقتصادی مهمی است که سرمایه گذاری در زمینه آموزش دختران و زنان می تواند در تغذیه و سلامت کودکان، باروری، حضور کودکان در مدرسه و در نهایت رشد اقتصادی کشورها ایفا کند. آموزش به عنوان یک راهبرد قدرتمند به ارتقاء استقلال دختران و تحرک اجتماعی کمک می کند.

حذف نابرابری جنسیتی در حوزه آموزش ابتدایی و متوسطه تا سال 2005 میلادی و رسیدن به برابری جنسیتی با تمرکز بر دسترسی همه جانبه و برابر همه دختران به آموزش پایه با بهترین کیفیت از اهداف اصلی جنبش جهانی آموزش برای همه تا سال 2015 (سال جاری میلادی) در نظر گرفته شده است. پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که 15 سال پس از شکل گیری جنبش فرصت های آموزشی برابر و عدالت آموزشی توسط یونسکو وضعیت آموزش بویژه از نقطه نظر برابری جنسیتی در مورد فرصت های آموزشی در کشور ما چگونه است؟

نتایج یک تحقیق که در پژوهش­ نامه زنان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ رسیده و به توصیف وتحلیل وضعیت نابرابری جنسیتی در میان سیزده کشور منتخب منطقه خاورمیانه و بویژه جایگاه ایران با استفاده از داده های «گزارش جهانی شکاف جنسیتی» سال ­های 2006 تا 2011 میلادی و همچنین داده های «شاخص نابرابری های جنسیتی» (GGI) می پردازد ، حاکی از آن است که وضعیت برابری جنسیتی کشور ما، در میان کشورهای منتخب خاورمیانه در طی سال های 2006 تا 2011 ، به رغم بهبود نسبی در برخی از حوزه ها، در مجموع رضایت بخش نیست؛ به طوری که در سال 2011 ، کشور ما در حوز ة برابری جنسیتی در مشارکت اقتصادی ، رتبه هفتم و  دستاوردهای آموزشی ، رتبه نهم را در بین سایر کشورها داشته است.

براساس دسته بندی چهارگانه گزارش جهانی شکاف جنسیتی، یکی از مصادیق این شکاف دستاوردهای آموزشی است که براساس از طریق نسبت زنان به مردان در آموزش دورة ابتدایی، راهنمایی و دانشگاهی اندازه گیری شده است. شاخص فرعی دستاوردهای آموزشی، خود، متشکل از چهار شاخص دیگر نرخ سواد، ثبت نام در دورة ابتدایی، ثبت نام در دورة متوسطه و ثبت نام در دانشگاه است. به لحاظ نرخ سواد، براساس آمار در کشورهای امارات، بحرین و قطر در مقایسه با سایر کشورهای منتخب خاورمیانه، برابری جنسیتی بیش تری در میان زنان و مردان مشاهده می شود. در شاخص ثبت نام ابتدایی نیز، به ترتیب، بیش ترین برابری جنسیتی به کشور اردن و ایران مربوط می شود. در این کشورها، نسبت ثبت نام دختران در دورة ابتدایی، حتی بیش تر از پسران است. بالاترین رتبه و نابرابری جنسیتی در ثبت نام ابتدایی، به کشورهای یمن، سوریه و مصر اختصاص دارد؛ هرچند که نسبت جنسی در این کشورها، نزدیک به یک است. در مورد ثبت نام در دورة متوسطه، بهترین وضعیت در میان کشورهای منتخب خاورمیانه به کشور قطر، لبنان و عربستان و بدترین وضعیت برابری جنسیتی به یمن، ایران و ترکیه مربوط می شود. در نهایت، در خصوص ثبت نام در دانشگاه ، قطر ، کویت و امارات از برابری جنسیتی بیش تری برخوردارند. 

جدول فوق جایگاه کشور ما در خصوص دستاوردهای آموزشی را به طور شماتیک نشان می دهد. براین اساس عملکرد کشور ما در خصوص نرخ سواد و ثبت نام در دورة متوسطه ، با برابری جنسیتی فاصله وجود دارد. در مجموع، رتبۀ کشور ما به رغم بهبود نسبی در برابری جنسیتی در دستاوردهای آموزشی در سال های گذشته، رتبه 9 در میان کشورهای منتخب خاورمیانه و رتبۀ 105 در بین 135 کشور است.

یافته های پژوهش فوق نشان می دهد که جایگاه کشور ما در خصوص برابری جنسیتی، به رغم بهبود نسبی در سال های گذشته، در بین کشورهای حاضر در گزارش جهانی شکاف جسنیتی، مناسب نیست. در طی سال های 2006 تا 2011 ، شواهد نشان می دهد که رتبۀ کشور ما در همۀ مناطق، در بهترین وضعیت 108 در سال 2006 ، و در بدترین وضعیت 128 در سال 2009 بوده است در همین بازة زمانی، در منطقۀ خاورمیانه، بهترین رتبۀ کشور ما، رتبۀ 6 در سال 2006 و بدترین رتبه، رتبه 10 در سال  2011 بوده است.  همچنین در این بازه زمانی از سال 2006 رتبۀ کشور ما در بین همۀ مناطق و در بین کشورهای خاورمیانه، سیر صعودی به خود گرفته است که نشانگر بدتر شدن شرایط  برابری جنسیتی است؛ البته باید به این نکته توجه کرد که در باز ة زمانی 2006 تا 2011  تعداد کشورهای حاضر در گزارش، از 115 به 135 کشور افزایش داشته است.

از سوی دیگر اگر نگاهی به گزارش امسال یونسکو در ارتباط با آموزش همگانی و در ذیل برنامه «آموزش برای همه» بیاندازیم، که در آن وضعیت آموزش در سطح جهان ذیل شش محور آموزش و مراقبت برای کودکان، آموزش همگانی، باسوادی بزرگسالان، برابری جنسیتی و فرصت برابر و کیفیت آموزش مورد بررسی قرار گرفته است، در فصل چهارم این گزارش که به بررسی وضعیت سواد در بین بزرگسالان در جهان می پردازد، خواهیم دید که نام کشورمان در بین کشورهایی است که نتوانسته‌اند میزان بیسوادی در بین بزرگسالان را بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به کمتر از نصف کاهش دهند. و به نظر می رسد این مساله تاثیر خود را بر شاخص های پیشرفت کشور در آینده نمایان خواهد ساخت.

در این گزارش ایران از نظر شاخص توسعه آموزش همگانی در میان کشورهای متوسط و در رده ۶۹ قرار گرفته است.

به گفته ایرینا بوکووا، دبیرکل یونیسف، با اینکه در این ۱۵ سال دنیا پیشرفت "قابل ملاحظه‌ای" ای در حوزه بهبود وضعیت آموزشی کرده و اگر رویه دهه ۹۰ میلادی ادامه پیدا می کرد میلیون ها کودک از مدرسه رفتن محروم مانده بودند اما دولت‌هایی که از این آزمون سربلند بیرون آمده اند در اقلیت هستند. بجز چند کشور اروپایی، تنها کوبا، مغولستان و قرقیزستان توانسته‌اند به تمامی شش هدفی که در سال ۲۰۰۰ میلادی تعیین شد دست یابند.

در همین راستا گزارش یونیسف با همکاری موسسه آماری یونسکو در مورد کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به عنوان بخشی از ابتکارات جهانی در موضوع کودکان بازمانده از تحصیل در قالب ارائه مدلی 5 بعدی در زمینه شاخص های محرومیت از تحصیل کودکان در سال 2015 منتشر شده است. بنابر ادعای این گزارش وضعیت کودکان بازمانده از تحصیل یکی از مشکلاتی بوده که کم و بیش در بین کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) شامل الجزایر ،  بحرین،  جیبوتی ، مصر ، ایران ، عراق ، اردن ، کویت ، لبنان ، لیبی ، مراکش ، لبنان ، فلسطین ، قطر ، عربستان سعودی ، سودان ، سوریه ، تونس ، امارات متحده عربی و یمن وجود داشته است.

ابعاد 1 ، 2 و 3  مدلی که در این گزارش مطرح شده کودکانی را در بر می گیرد که در سه مقطع پیش دبستانی، دبستانی و متوسطه اول در سیستم آموزش رسمی ثبت نام نکرده اند. ابعاد 4 و 5 این مدل به وضعیت کودکانی اشاره دارد که در مقاطع دبستان و یا متوسطه اول ثبت نام کرده اند اما به دلایلی در خطر ترک تحصیل قرار دارند. در این گزارش آمده است با وجود آنکه در 10 سال گذشته بیش از دو سوم کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نرخ محرومیت از تحصیل را در بین کودکان مقطع دبستان در کشورشان به نصف کاهش داده اند اما دختران همچنان بیشترین میزان محرومیت از تحصیل را دارا هستند. بطوریکه براساس آمار سال 2012 منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، 14 درصد از دانش آموزان دختر در مقطع متوسطه اول از تحصیل محروم بوده اند و این درحالیکه است که این آمار برای دانش آموزان پسر 9 درصد گزارش شده است.

از دیگر شاخص های مورد توجه در این گزارش ترک زودهنگام مدرسه در مقطع اول متوسطه در بین دانش آموزان می باشد. این شاخص که بطور تفکیک شده وضعیت دختران و پسران  کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در سال 2011 نشان می دهد، حاکی از آن است که در ایران میزان ترک تحصیل زودهنگام مدرسه در مقطع اول متوسطه در بین دانش آموزان دختر بیشتر از دانش آموزان پسر بوده اما بطور کلی ترک تحصیل زودهنگام مدرسه در مقطع اول متوسطه در ایران نسبت به کشورهایی چون سوریه، لبنان، امارات متحده عربی، الجزایر، مراکش، اردن و فلسطین از وضعیت بهتری برخوردار است. 

بر اساس آمار سال 2012 این گزارش نرخ کودکان بازمانده از مدرسه در ایران در بین دختران ایرانی در مقطع دبستان و متوسطه اول، 7 درصد می باشد و این درحالی است که این نرخ برای پسران در همین مقطع 4 درصد برآورد شده است. هنجارها و سنت های اجتماعی همچنان به عنوان موانع اصلی در آموزش دختران در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به شمار می روند. میزان درک و انتظاراتی که از نقش زنان و مردان در خانواده وجود دارد، باعث می شود تا ارزش گذاری متفاوتی در مورد دختران و پسران در بازار کار و در سطح گسترده تر در جامعه شکل بگیرد و همین مساله بر تصمیمات خانواده در زمینه تحصیل افراد خانواده تاثیر می گذارد. همچنین ازدواج در سنین پایین یکی از موانع تحصیل دختران بویژه در کشورهایی چون مصر، عراق، اردن، سودان و یمن برشمرده شده است. همچنین بعد مسافت و دوری راه مدرسه و همچنین نبود معلم زن کافی بویژه در مناطق روستایی و دور افتاده از عواملی هستند که به نابرابری آموزشی دامن می زند.

بطور کلی آمار سال 2012 حاکی از آن است در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تعداد دختران بازمانده از تحصیل در مقاطع دبستان و اول متوسطه نسبت به دانش آموزان پسر، بیشتر است.

منابع:

رضا، همتی و مریم مکتوبیان (1392). «بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در میان کشورهای منتخب خاورمیانه: با تأکید بر جایگاه ایران»، پژوهش زنان، سال چهارم، شمارة دوم، پاییز و زمستان  1392

گزارش جهانی یونسکو با عنوان «آموزش برای همه، 2015-2000 ، دستاوردها و چالش ها» بازیابی از آدرس اینترنتی www.unesco.org/publishing

گزارش منطقه ای یونیسف با همکاری مرکز آمار یونسکو با عنوان «کودکان بازمانده از تحصیل» بازیابی از آدرس اینترنتی

www.unicef.org/mena