نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد‌یار جامعه‌شناسی دانشگاه شاهد
چکیده
مادر‌شدن هم برای زنان و هم برای جامعه مهم است. مادری سنگ بنای خانواده و منبع عمدۀ هویت زنانگی است و به همین دلیل نسبت آشکاری با تلاش زنان برای حضور در عرصۀ عمومی و نیز تغییرات اجتماعی‌ـ فرهنگی جامعه دارد. دراین‌صورت، آیا نگرش زنان نسبت به مادری‌کردن در حال تغییر از سنتی به مدرن است؟ و آیا دین‌داری بر آن مؤثر است؟ در تحقیق حاضر، مادری براساس الگوی (A.G.I.L) پارسونز به‌مثابۀ یک نظام کنش صورت‌بندی شده است. در پژوهشی پیمایشی در شهر تهران تلاش شده با استناد به آن، به سؤالات یادشده پاسخ داده شود. نتایج بیانگر آن است که پاسخ هر دو پرسش مثبت است؛ هرچند روابط دو متغیر یادشده بسته به مؤلفه‌های بررسی‌شدة آن‌ها متفاوت است، نگرش بیشترین نسبت پاسخ‌گویان به مادری و ابعاد آن نه سنتی و نه مدرن، بلکه ترکیبی از این دو است. این امر درخصوص بُعد اجتماعی به بیشترین حد (2/76درصد) و درخصوص بعد فرهنگی به کمترین حد (66درصد) می‌رسد. سهم اصلی در تبیین تغییرات نگرش به مادری بیشتر برعهدۀ دین‌داری ذهنی است (32/0) تا دین‌داری عملی (17/0). التقاطی و ترکیبی‌بودن نگرش غالب به مادری را می‌توان حاکی از شرایط گذار جامعه از سنتی به مدرن در بلندمدت و به تبع آن وقوع تضاد هنجاری در آینده تفسیر کرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Women, motherhood and religiousness
نویسنده [English]
- Amir Rastegar Khaled
Assistant Professor, Shahed University, Iran
چکیده [English]
Attitude toward motherhood among societies has changed over time and fertility rates have decreased. Mothering and motherhood are rapidly expanding subjects of the literature of the context. A set of these studies has a more macro focus in terms of origins of motherhood and how it is manifested in practice. In the current research, based on Parson's general theory of action (A.G.I.L), motherhood is conceptualized as a kind of action system. In light of this theory, motherhood has four main dimensions: biological, psychological, social and cultural. Accordingly, this study examined the influence of women's religiousness on their motherhood attitudes. This study explores how aspects and type of religiousness are related to attitude toward motherhood. Random sampling method was used and 384 women were selected from city of Tehran. The factors explaining the connection between religiousness and motherhood are also examined. Multiple measures of religiousness and motherhood are considered in multivariate regression models. The results indicate that religious women have more traditional or positive attitudes toward motherhood.
کلیدواژه‌ها [English]
- Cultural Change
- family 'religiousness'
- motherhood
- Women
[1] آزاد ارمکی، تقی؛ غفاری، غلامرضا (1382). «تبیین نگرش نسلی به زن در جامعة ایران»، فصل‌نامه پژوهشی زنان، ش 3.
[2] آزاد ارمکی، تقی؛ غیاثوند، احمد (1383). جامعه‌شناسی تغییرات فرهنگی در ایران.
[3] آیت‌اللهی، زهرا (1381). زن و خانواده، تهران، روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
[4] ابوت، پاملا؛ والاس، کلر (1385). جامعه‌شناسی زنان، ترجمة منیژه نجم عراقی، تهران: نی.
[5] احمدی‌فراز، منصوره و دیگران (1393). «تبیین تجارب زنان شاغل پیرامون نقش مادری»، مجلة تحقیقات کیفی در علوم سلامت، ش3: (2).
[6] احمدی، یعقوب (1390). «سنجش وضعیت تفاوت نسل‌ها در ابژ‌ه‌های فرهنگی و اجتماعی مطالعة موردی شهر کرمانشاه»، جامعه‌شناسی کاربردی، س 22، شمارۀ پیاپی 42، ش2.
[7] اعزازی، شهلا (1376). جامعه‌شناسی خانواده، تهران: روشنگران.
[8] اوجاقلو، سجاد؛ مرادی، عباس (1393). «تغییرات نسلی ارزش فرزند و رفتار فرزند‌آوری زنان پیش و پس از انقلاب اسلامی در شهر زنجان»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 6، ش 3.
[9] ایمان، محمد‌تقی؛ کیذقان، طاهره (1382). «بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی زنان، مطالعة موردی شهر شیراز»، فصل‌نامة علمی پژوهشی دانشگاه الزهرا، س 12 و13، ش 44.
[10] بردلی، هریت (1394). دگرگونی ساختارهای اجتماعی: طبقه و جنسیت، ترجمة محمود متحد در درآمدی بر فهم جامعة مدرن کتاب یکم استوارت هال وبرم گیبن تهران: آگه.
[11] برناردز، جان (1384). درآمدی بر مطالعات خانواده، ترجمة حسین قاضیان تهران: نی.
[12] بهشتی، س (1385). تبیین نظریة تربیتی فمنیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[13] بهنام، جمشید (1384). تحولات خانواده در جهان معاصر؛ پویایی خانواده در حوزه‌های فرهنگی گوناگون، ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: ماهی.
[14] پیرنیا، نرگس (1387). «بررسی تجربة زنان نابارور»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات زنان، دانشگاه علامه طباطبایی.
[15] جاراللهی، عذرا؛ صدیقی، مینو (1392). «تفاوت نسلی میان مادران و دختران: برسی عوامل مؤثر بر نگرش به ارزش‌های خانواده»، فصل‌نامة برنامه‌ریزی و رفاه و توسعة اجتماعی، ش 14.
[16] چابکی، ام‌البنین (1392). «مطالعة بین نسلی رابطة نگرش به طلاق و کارکرد‌های خانواده در زنان شهر تهران»، مطالعات زنان و خانواده، پژوهشکدة زنان الزهرا، دورة اول، ش اول.
[17] چلبی، مسعود (1375). جامعه‌شناسی نظم (تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی)، تهران: نی.
[18] حسینی، حاتم (1383). درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی و تنظیم خانواده، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
[19] حمزوی عابدی، فاطمه؛ باقریان، فاطمه (1394). «بررسی ادراک زنان جوان ایرانی از هنجارهای زنانگی»، دوفصل‌نامة علمی پژوهشی شناخت اجتماعی، س4، ش اول، پیاپی 7.
[20] دادفر، محبوبه (1380). «ابعاد روان‌شناختی ناباروری»، مجموعه مقالات ششمین سمپوزیوم تخصصی باروری و ناباروری: 35-15.
[21] ذکایی، محمد‌سعید؛ قاراخانی، معصومه (1386). «دختران جوان و تجربه زنانگی (مطالعة موردی در میان دختران دبیرستانی شهر تهران»، زن در توسعه و سیاست، دورة 5، ش اول، پیاپی17.
[22] رابرتسون، یان (1372). درآمدی بر جامعه، ترجمة حسین بهروان، تهران: آستان قدس.
[23] رابوتام، شیلا (1373). کار زن تمامی ندارد در جامعه‌شناسی مدرن، ورسلی پیتر ترجمة حسن پویان، تهران: چاپخش.
[24] راود‌راد، اعظم؛ نایبی، هوشنگ (1386). «تحلیل جنسیتی نقش‌های مورد انتظار و کاربستة زنان در خانواده»، پژوهش زنان، دورة 5، ش اول.
[25] روح‌افزا، ف. (1391). مقایسة خانواده در اسلام و غرب در مجموعه مقالات سومین نشست راهبردی زن وخانواده، تهران: پیام عدالت.
[26] رستگار خالد، امیر (1392). «سرمایة اجتماعی خانواده و دین‌داری جوانان»، فصل‌نامة تحقیقات فرهنگی ایران، دور 6، ش 3، پاییز 55ـ86.
[27] روشن، مریم؛ بحرانی، شعله (1392). «رابطة دین‌داری، نگرش نفش‌های جنسیتی و نگرش به فرزند با تعداد واقعی و ایده‌آل فرزند»، زن در توسعه و سیاست، دورة 11، ش 2.
[28] روشه، گی (1376). جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز، ترجمة عبدالحسین نیکگهر، تهران: تبیان.
[29] ریتزر، جورج (1374). نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.
[30] ــــــــــ (1390). مبانی نظریة جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن، ترجمة خلیل میرزایی و علی بقایی، تهران: جامعه‌شناسان.
[31] زاکرمن، فیل (1384). درآمدی بر جامعه‌شناسی دین، ترجمة خشایار دیهیمی، تهران: لوح.
[32] زاهدی‌فر، پروانه (1385). «بررسی اثر مادری بر وضعیت اجتماعی زنان شهر تهران»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
[33] زین‌آبادی، مرتضی (1385). «بررسی رابطة نگرش مذهبی و نگرش جنسیتی با الگوهای خانوادگی»، فصل‌نامة مطالعات راهبردی زنان، س6، ش 31، بهار.
[34] ساروخانی، باقر؛ رفعت‌جاه، مریم (1383). «عوامل جامعه‌شناختی مؤثر دربارة تعریف هویت اجتماعی زنان»، پژوهش زنان، ش اول، ص71ـ91.
[35] ساروخانی، باقر؛ رفعت‌جاه، مریم (1386). «باز‌اندیشی در تعامل‌های جنسیتی و هویت‌های زنانه»، مجلة پژوهشی دانشگاه اصفهان، ج 25، ش 4.
[36] ساروخانی، باقر؛ مقربیان، زهرا (1390). تجدد و همسر‌گزینی در دو منطقة شهر تهران، فصل‌نامة مطالعات فرهنگ ارتباطات، س 12، ش 11.
[37] سراج‌زاده، حسین (1384). چالش‌های دین و مدرنیته، تهران: طرح نو.
[38] سرایی، حسن؛ روشن‌شمال، پگاه (1392). «سنجش عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش زنان باردار نسبت به سقط عمدی»، زن در توسعه و سیاست، دورة 10، ش 2.
[39] سلطان‌محمدی، ف. (1391). مقایسة خانواده در اسلام و غرب در مجموعه مقالات سومین نشست راهبردی زن و خانواده، تهران: پیام عدالت.
[40] شادی‌طلب، شادی (1380). زنان ایران، مطالبات و انتظارات، نامة علوم اجتماعی، ش 18، پاییز و زمستان؛ ص31ـ62.
[41] شالی، محمد؛ رفیعیان، مجتبی (1391). «تحلیل فضایی سطح توسعه‌یافتگی تهران، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة 16، ش4، پیاپی76.
[42] صادقی، سهیلا (1382). چالش فمنیسم با مادری در فمنیسم و خانواده، جمعی از نویسندگان، تهران، شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده.
[43] عباسی شوازی محمد‌جلال؛ عسگر خانقاه، اصغر؛ رازقی، بی‌بی (1384). «ناباروری و تجربة زیستة زنان نابارور، مطالعة موردی در شهر تهران»، زن در توسعه و سیاست، دورة3، ش 3، پیاپی13.
[44] عبداللهیان، حمید (بی‌تا). ارزش سنت و باز‌تولید فرهنگی ارزش‌های مربوط به خانواده، بررسی مسائل جمعیتی ایران با تأکید بر جوانان.
[45] فروتن، یعقوب (1387). جامعه‌شناسی دین و جنسیت، بررسی نظری و تجربی با تأکید بر اشتغال زنان، مسائل اجتماعی ایران، س 16، ش 63: ص107ـ137.
[46] فریدمن، جین (1381). فمنیسم، ترجمة فیروزه مهاجر، تهران: آشیان.
[47] قاسمی اردهالی، علی و دیگران (بی‌تا). «بررسی تطبیقی نگرش به زنان متعلق به نسل‌های مختلف در زمینة سن ازدواج و ترکیب خانواده»، مطالعات زنان و خانواده، دورة 2، ش اول.
[48] کریمیان، نفیسه‌سادات (1392). خانواده در اسلام و فمنیسم، در ویژه‌نامۀ همایش مادری، تهران: مرکز راهبردی جبهة فکری انقلاب اسلامی.
[49] گرت، استفانی (1382). جامعه‌شناسیجنسیت، ترجمة کتایون بقایی، تهران: دیگر.
[50] گل‌محمدی، احمد (1381). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، تهران: نی.
[51] گود، ویلیام (1352). خانواده و جامعه، ترجمة ویدا ناصحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[52] گیدنز، آنتونی (1386). جامعه‌شناسی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نی.
[53] لوپز، خوزه؛ اسکات، جان (1385). ساخت اجتماعی، ترجمة حسین قاضیان، تهران: نی.
[54] محمودی، محمد‌جواد و دیگران (1390). لزوم تجدید نظر در سیاست‌های جمعیتی ایران، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، خلاصة طرح پژوهشی بررسی چالش‌ها و مسائل انتقال جمعیتی در ایران.
[55] مشیر‌زاده، حمیرا (1385). از جنبش تا نظریة اجتماعی: تاریخ دو قرن فمنیسم، تهران: شیرازه.
[56] مصباح، علی (1380). روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران: سمت.
[57] مطهری، مرتضی (1382). یادداشت‌های استاد، تهران: صدرا.
[58] مقدس، علی‌اصغر؛ خواجه‌نوری، بیژن (بی‌تا). «جهانی شدن و هویت زنان»، مطالعات زنان، س 3، ش 7.
[59] موریش، ایور (1373). درآمدی به جامعه‌شناسی تعلیم و تربیت، ترجمة غلامعلی سرمد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
[60] میرزا‌نژاد، مریم (1388). «بررسی تجربة مادری در میان زنان جوان»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات زنان، دانشگاه علامه طباطبایی.
[61] ناظمی، حمید‌رضا (1392). مادر در آینة دین، در ویژه‌نامه همایش مادری، تهران: مرکز راهبردی جبهة فکری انقلاب اسلامی.
[62] وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دفتر طرح‌های ملی (1382). پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان.
[63] هام، مگی (1382). فرهنگ نظریه‌های فمنیستی، ترجمة فیروزه مهاجر، تهران: توسعه.
[64] هاید، ژانت (1384). روانشناسی زنان، ترجمة اکرم خمسه، تهران.
[65] هولتن، رابرت (1383). تالکت پارسونز در متفکران بزرگ جامعه‌شناسی، راب استونز، ترجمة مهرداد میر‌دامادی، تهران: مرکز.
[66] همیز، طاهره (1392). هویت مادری تقویت یا تضعیف، در ویژه‌نامة همایش مادری، تهران: مرکز راهبردی جبهة فکری انقلاب اسلامی.
[67] همیلتون، پیتر (1379). تالکوت پارسونز، ترجمة ثریا کامیار، تهران: ثارالله.
[68] یزد‌خواستی، بهجت؛ ربانی اصفهانی، حوریه (بی‌تا). «بررسی کیفی تأثیر فمنیسم رادیکال بر نقش زن در خانواده و مقایسة آن با تمهیدات اسلام»، جامعه‌شناسی کاربردی، س 26، پیاپی 58 ش 2.
[69] Arendell, T (2000). Conceiving and investigating: the decades scholarship: Journal of marriage and family: 62, 4: proquest religion: pp 1192-1207.
[70] Bacazinn, M. (1990). family, feminism, and race. Gender and society. 4: pp 68-82.
[71] Bar-El R.,García-MuñozT.,Neuman Sh.,Tobol Y(2000). The evolution of secularization: cultural transmission, religion and fertility—theory, simulations and evidence. J Popul Econ: 1-46. © Springer-Verlag.
[72] Barry. D. Beitel , M. (2006). gender –role orientations in older child – free and expectant couples. Sex Roles 14.501-512.
[73] Berghammer Caroline., (2009). Religious socialization and Fertility: Transition to third Birth in the Netherlands Eur. J. Population 25: pp 297 – 324.
[74] Brooks.s. c. (2002). religious influence and the politics of family decline: trends , and u.s political behavior. America sociological review. 67: pp 191-211.
[75] Cowdery, R. S. & C.K. Martin (2005). The Construction of Motherhood: Tasks, relational Connection and Gender equality: family relations. 54: pp 335-345.
[76] Frejka.t. westoff.c.f.(2006). Religion, religiousness and fertility in the u.s.and in europe mpidr working paper wp 2006 ,max planck institue for demographic research.
[77] Fukuda. N. (2008). Partnership and parenthood in post- transitional societies: will specters be exercised: international Journal of Japanese Sociology. 17: pp 1-13.
[78] Garcia. T. M. (2010). The impact of occupational Sex. Composition on women fertility in spain: European Societies, 12: 1, pp 113-133
[79] Glass, Jenifer. , Glass, N. (2005). Religious Conversation and woman’s market behavior following marriage and childbirth.: Journal of marriage and family, 68,: pp 611-629.
[80] Glen.E.N. (1994). social constructions of mothering:a thematic over view.in e.n.gelenn.g.chang (eds) mothering idealogy.experience and agency (1-29)newyork: routledge.
[81] Goldscheider, Calvin, (2006). religion, family, and fertility: what do we know historically and comparatively? Renzo Derosas and Frans van People (eds.), Religion and the Decline of Fertility in the Western World, 41-57. 2006
[82] Gronin, C. (2003). first time mothers identifying their needs perceptions and experiences: Journal of clinical nursing vol12,issu2. pp 200-276.
[83] Houseknecht, S. and Pankhurst, P. (2000). Introduction: the religion-family linkage and social change – a neglected area of study. In Houseknecht, S. and Pankhurst, P (Eds), Family, Religion and Social Change in Diverse Societies. Oxford: Oxford University Press, pp 1–42.
[84] Lee, yookoog (2009). Early motherhood and harsh parenting: the role of human ,social,& cultural capital, child abuse & neglect: the international journal. sep.pp 637-625.
[85] Macdonald.c.l. (1998). manufacturing motherhood:the shadow of nannies and aupairs. Qualitative sociology. 21,pp 48-55.
[86] Martin ,t.c. & pau baizan (2006), the impact of the type education and educational enrolment on first births, European sociological review, jul, vol22, issue3.
[87] Newman l.a.hugo.g.j.(2006). women's fertility ,religion and education in a low-fertility population: evidence from south Australia. journal of population research. Vol 23,no 1: pp 44-66.
[88] Pearce, L, D, Thornton, A. (2007). Religious Identity and Family Ideologies in the Transition to Adulthood. Journal of Marriage and Family 69: pp 1227 – 1243.
[89] Ruck Daschle, k. (2008). Attitudes towards gender roles & fertility in: Cohen et al. (eds). people. Population change and policies: vol. 2 springer science + business Media B. v: pp 175 -205.
[90] Ruddick. S (1980). Maternal thinking: Feminist Studies. 6: pp 343-367.
[91] Sherkat.d.e.(2000). that they be keepers of the home:the effect of conservative religion on early and late transition into housewifery: review of religious research 41 , pp 344-358.
[92] Thurer. (1993). changing conceptions of the good mother in psychoanalysis. Psychoanalytic Review. 80: 519.
[93] Wilcox, B, W. (2002). The Religion, Convention and Paternal Involvement. Journal marriage and Family 64: pp 780 – 792.
)