نیازهای دانشی و اجتماعی زنان روستای قزل‌تپۀ علی ‏قلی استان زنجان برای مدیریت جامع حوضۀ آبخیز

کرمی دهکردی, اسماعیل; بابائی, رقیه

doi:10.22059/jwdp.2017.62356

نوع مقاله : کاربردی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعة روستایی، دانشگاه زنجان

² دانش آموختة کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان

https://doi.org/10.22059/jwdp.2017.62356

چکیده

زنان روستایی نقش مهمی در تأمین معیشت خانوارهای روستایی دارند و می‏توانند در برنامه‏های مدیریت پایدار منابع طبیعی نقش بسزایی ایفا کنند. هدف این پژوهش بررسی فعالیت‏های معیشت زنان روستایی و نیازهای مرتبط آنان برای ارتقای ظرفیت‏های دانشی و اجتماعی آن‌هاست. پژوهش با استفاده از یک مطالعة موردی و فنون ارزیابی سریع مشارکتی در روستای قزل‌تپة علی‌قلی در استان زنجان انجام شد. زنان روستایی از طریق راهبردهای معیشت مختلفی در خانوارهای خود فعالیت می‌کردند که از جمله عبارت بودند از: فعالیت‏های غیرکشاورزی همچون فرش‌بافی و تابلوبافی؛ فعالیت‏های کشاورزی وابسته به مراتع به‌ویژه برداشت گیاهان خوراکی و دارویی و فعالیت‏های کشاورزی با وابستگی کم به مراتع، به‌ویژه برداشت و فرآوری محصولات. ارزیابی نیازهای زنان روستایی نشان داد که آنان نیاز به دانش و مهارت به‌روز در مورد برداشت و فرآوری محصولات باغی و لبنی، روش‏های حفظ منابع طبیعی، فعالیت‏های نوین غیرکشاورزی و کشاورزی نوین و سواد بالاتر دارند. ضرورت بهبود نگرش زیست‌‏محیطی زنان، به‌ویژه در مورد مدیریت پسماندهای روستایی، نیز به‌منزلة نیازی مهم مطرح شد. زنان روستایی همچنین به تقویت ظرفیت‏های اجتماعی خود، به‌ویژه در مورد نفوذ بر بازار محصولات کشاورزی، تعامل و اعتماد درون جوامع و با کنش‌گران بیرونی و تقویت تشکل‏های زنان روستایی نیاز داشتند. این نیازها ضرورت تنظیم برنامه‏های ترویج کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی را در جهت ظرفیت‏سازی دانشی‌ـ اجتماعی زنان روستایی نشان می‏دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مطالعات زنان

عنوان مقاله [English]

Rural women's knowledge and social needs for the integrated watershed management in the Ghezel Tape Ali Gholi Village in the Zanjan Province

نویسندگان [English]

Esmail Karami Dehkordi ¹
Roghayeh Babaee ²

¹ Associate Professor of Agricultural Extension, Communication and Rural Development Department, University of Zanjan, Iran

² MSc Graduate of Agricultural Extension and Education, University of Zanjan, Iran

چکیده [English]

Rural women play an important role in supporting their rural households' livelihoods and can significantly contribute to the sustainable natural resources management programmes. The current research aims to investigate rural women's livelihood activities and their related needs for enhancing their knowledge and social capacities. The study was conducted using a case study through participatory rapid appraisal techniques in the Ghezel Tape Aligholi Village located in the Zanjan Province of Iran. Rural women contributed to their households' livelihoods through various livelihood strategies, comprising non-agricultural activities including carpet weaving; agricultural activities dependent on rangelands, specially collecting naturally medicinal and edible plants; and agricultural activities with low dependency on rangelands, particularly product harvest and local processing. Assessing rural women' needs showed that they mostly needed updated knowledge and skills regarding proper harvest, processing and packaging of horticultural and dairy products, natural resources conservation methods, new agricultural and non-agricultural activities, and higher literacy. The necessity to improve rural women's environmental attitude, particularly about rural waste management was also recognised to be an important need. Moreover, they need to strengthen their social capacities, particularly in regard to influencing agricultural markets, relations and trust in rural communities and with external actors, and strengthening rural women organisations. These needs imply the necessity of developing agricultural extension and natural resources management programmes for human and social capacity building of rural women.

کلیدواژه‌ها [English]

rural women
need
Knowledge
social capacity
integrated watershed management

مراجع

[1] اکبری، سید محمدرضا؛ غلامی، مینا (1392). «بررسی نقش زنان در ترویج کشاورزی و تأثیر آن بر توسعة روستایی»، همایش ملی پدافند غیرعامل در بخش کشاورزی، 30 آبان 1392، قشم.

[2] پاریاب، جابر (1393). «ضرورت توانمندسازی روستاییان جهت حفظ و توسعة پایدار منابع طبیعی»، سومین همایش ملی توسعة پایدار روستایی، 22 و 23 مرداد 1393، همدان.

[3] توفیقیان‏اصل، سید فرج‌اله؛ میزبان، مهدی (1392). «توانمندسازی مدیریت زنان روستایی جهت حفاظت از محیط ‏زیست (مطالعة موردی: دهستان رستم یک، شهرستان رستم)»، سومین کنفرانس بین‏المللی برنامه‏ریزی و مدیریت محیط‏ زیست، 5 آذر 1392، دانشگاه تهران.

[4] خوشبو، پگاه؛ چیذری، محمد؛ فرهادیان، همایون (1392). «تأثیر شوراهای اسلامی در توانمندی روستاییان به منظور حفاظت از منابع طبیعی»، اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، 10 بهمن 1392، مؤسسة آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط زیست و انجمن حمایت از طبیعی یاران.

[5] رضایی، روح‌اله؛ زارعی، شیما (1393). «بررسی دیدگاه زنان روستایی دربارة تأثیر مؤلفه‏های سرمایة اجتماعی بر توانمندسازی آنان (مورد مطالعه: روستای حسن‌خان، شهرستان قروه)»، فصل‌نامۀ زن در توسعه و سیاست، 2، ص 287ـ304.

[6] رضایی، روح‌اله؛ صفا، لیلا (1391). «بررسی و تحلیل نیازهای آموزشی مرتع‌داران در شهرستان زنجان (مطالعة موردی: روستای اورتابلاغ)»، مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعۀ کشاورزی ایران، 4، ص 573ـ584.

[7] زرافشانی، کیومرث؛ آگهی، حسین؛ خالدی، خوشقدم (1390). «نیازسنجی آموزشی زنان روستای قمام شهرستان سنقر (برمبنای مدل بوریچ و تحلیل کوادرانت)»، فصل‌نامة زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 1، ص 165ـ183.

[8] صنایع ‏گلدوز، ساناز؛ مخدوم، مجید؛ جعفری و دیگران (1389). «نیازسنجی آموزشی کارشناسان ارزیابی اثرات محیط زیست در ایران»، فصل‌نامة علوم محیطی، 1، ص 189ـ204.

[9] عسگری‌مقدم، زهرا (1387). «نقش زنان در بیابان‌زدایی و توسعة پایدار منابع طبیعی»،ماهنامة کشاورزی و غذا، 69، ص 58ـ61.

[10] فال‌سلیمان، محمود؛ صادقی، حجت اله؛ موحدی‌پور، معصومه (1391). «تحلیلی بر نقش پروژة ترسیب کربن در توانمندسازی زنان روستایی (مطالعة موردی: حسین‌آباد غیناب‌ـ شهرستان سربیشه)»، فصل‌نامة علمی‌ـ پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8، ص 13ـ27.

[11] قربانی، مهدی؛ مه‏رو ده‏بزرگی، م. (1393). «تحلیل ذی‌نفعان، قدرت اجتماعی و تحلیل شبکه در مدیریت مشارکتی منابع طبیعی»،مجلة منابع طبیعی ایران، 67 (1)، ص 141ـ157.

[12] قربانی، مهدی؛ آذرنیوند، حسین؛ مهرابی، علی اکبر و دیگران (1391). «تحلیل شبکة اجتماعی: رویکردی نوین در سیاست‏گذاری و برنامه‏ریزی مدیریت مشارکتی منابع طبیعی»،مجلة منابع طبیعی ایران، 65 (4)، ص 553ـ568.

[13] قربانی، مهدی؛ راسخی، ساره؛ سلیمی، جمیله؛ روغنی، ربانه (1393). «مدیریت منابع طبیعی در مقیاس محلی، سرمایة اجتماعی و قدرت اجتماعی در شبکة ذی‌نفعان محلی مطالعة موردی: سامان عرفی کجین‌دشت، منطقة کلاتة رودبار دامغان»،مجلة پژوهش‏های روستایی، 5 (4)، ص 779ـ808.

[14] کرمی دهکردی، اسماعیل (1394). «شناخت ظرفیت‏ها و نیازهای اجتماعات روستایی در راستای مدیریت جامع و مشارکتی حوزة آبخیز قزل‌تپه در استان زنجان»، زنجان، ادارة کل منابع طبیعی و آب‌خیزداری استان زنجان.

[15] کرمی دهکردی، اسماعیل؛ فرخی، صفا (1388). «مدیریت پایدار حوزه‏های آبخیز و نیازهای یادگیری روستاییان (مطالعة موردی: حوزة آبخیز فش)»، نخستین همایش ملی توسعة پایدار روستایی، 10 اردیبهشت، 1388، کرمانشاه، دانشگاه رازی.

[16] کریمی، کبری؛ کرمی دهکردی، اسماعیل (1394). «بهره‌برداری از مراتع و لزوم متنوع‏سازی معیشت خانوار‏های روستایی مطالعة موردی: شهرستان ماهنشان»، پژوهش‏های روستایی، 6 (2)، ص 343ـ368.

[17] مرکز آمار ایران (1388). «سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده سال 1387». تهران: مرکز آمار ایران.

[18] ــــــــــ (1394). «سرشماری عمومی کشاورزی سال 1393». تهران: مرکز آمار ایران.

[19] ــــــــــ (1396). «سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395»، تهران: مرکز آمار ایران.

[20] مهدوی، خدیجه. محمودی، جلال؛ سوری، مهشید. (1390). «اهمیت مشارکت زنان در حفظ منابع طبیعی»، دومین همایش منطقه‏ای توسعة پایدار منابع طبیعی در حاشیة جنوب دریای خزر، 24 آذرماه 1390، نور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.

[21] هاتفی، مائده (1392). «لزوم مشارکت زنان روستایی در حفاظت از منابع طبیعی تجدیدشونده و تحقق توسعة پایدار»، اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی، 10 بهمن، تهران، مؤسسة آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط زیست.

[22] وثوقی، لیلا؛ قاسمی، مهدیه (1393). «اکوتوریسم و توانمندسازی زنان روستایی (مورد مطالعه: روستای شیب دراز، جزیرة قشم)»، فصل‌نامة زن در توسعه و سیاست، 12 (2)، ص 593ـ610.

[23] Bryman, A. (2015). Social research methods. Oxford: Oxford University Press.

[24] FAO. (2015). Faostat population. Rome: FAO.

[25] Ghadiri Masoum, M., and Ghanian, M. (2010). “Role of rural women in operation, protection and restoration of natural resources in desert plains; case study: Khuzestan province”, Desert, 14(1), PP 37-42.

[26] Gaillard, J., Maceda, E. A., Stasiak, E., Le Berre, I., & Espaldon, M. V. (2009). “Sustainable Livelihood and people s Vulnerability in the Face of Coastal Hazards”, Jornal of Coastal Conservation, 13(2-3), PP 119-129.

[27] Karamidehkordi, E. (2010). “A country report: Challenges facing Iranian agriculture and natural resource management in the twenty-first century”, Human Ecology, 38(2), PP 295-303.

[28] Maikhuri, R. K, Rawat, L.S, Negi, V. S., Faroouquee, N.A, Rao, K.S, Purohit, V.K,... Saxena, K.G., (2011). “Empowering rural women in agro-ecotechnologies for livelihood improvement and natural resource management: A case from Indian Central Himalaya”, Outlook on Agriculture, 40(3), PP 229-236.

[29] UNWomen. (2012). Strengthening role of rural women in managing natural resources can enhance peacebuilding, say experts. Retrieved from http://www.unep.org/NEWSCENTRE/default.aspx?DocumentId=2676&ArticleId=9072.

[30] Valdivia, C., and Gilles, J. (2001). “Gender and resource management: Households and groups, strategies and transitions”, Agriculture and Human Values, 18(1),pp 5-9.

[31] Volunteers For Africa. (2009). The role of rural women in natural resource management in Kenya. Retrieved from https://www.ammado.com/nonprofit/volunteersforafrica/articles/7325.

[32] Woodhouse, P., Howlett, D., & Rigby, D. (2000). “A Framework for Research on Sustainability Indicators for Agriculture and Rural Livelihoods”, Working Paper 2, Research Project No. R7076CA. Retrieved from London.

[33] Yin, R. K. (2013). Case study research: Design and methods. London: Sage Publication.

نیازهای دانشی و اجتماعی زنان روستای قزل‌تپۀ علی ‏قلی استان زنجان برای مدیریت جامع حوضۀ آبخیز

مراجع

مراجع

دوره 15، شماره 2تیر 1396صفحه 241-264

دوره 15، شماره 2
تیر 1396
صفحه 241-264