نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‏ شناسی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان

چکیده

آمارها حاکی از کاهش میزان باروری به زیر سطح جایگزینی است. به‏‏موازات این روند کاهنده، شاهد افزایش نسبت خانواده‏های تک‏فرزند هستیم. این تغییر در ساختار خانواده و کاهش تعداد فرزند، تغییر در روابط درونی خانواده و شیوه زندگی تک‏فرزند را به­همراه دارد که ‏به‌منزلۀ پدیده‌ای اجتماعی باید دقیقاً مطالعه شود. مطالعات موجود بیشتر بر تبیین‏های کمّی تغییر رفتار باروری تمرکز کرده و معنای این رفتار‏ها کمتر شناخته‏ شده است. همچنین، معدود مطالعاتی که دربارة تک‏فرزندی انجام شده پیش‌فرض‌های «چرایی» دارد؛ بسیار مهم است که «ماهیت» تک‏فرزندی شناسایی شود. این پژوهش با اتخاذ رویکرد پدیدارشناسی به توصیف تجربۀ زیستۀ تک‏فرزندان ساکن شهر تهران می‏پردازد. داده‏ها از طریق مصاحبۀ عمیق با بیست تک‏فرزند دختر بالای 18 سال با نمونه‏گیری هدفمند جمع‏آوری و با استفاده از تکنیک شش‌مرحله‏ای اسمیت تحلیل شد. از تحلیل داده‏ها دوازده مضمون استخراج شد. این تم‏ها عبارت‌اند از: حکمرانی در خانواده، در حسرت موقعیت دیگری، توقعات افراطی، تنهایی: فقط خودتی و خودت، نیاز به حمایت خانوادگی، در جست‌وجوی جبران، پیوند اعتباری، ضعف در روابط احساسی، نگرانی‏های مخرب، برخورد تربیتی والدین، تعدیل خود و مواجهه با باورهای کلیشه‏ای. یافته‏های این مطالعه توانست تصویری روشن از تجربۀ تک‏فرزندی ارائه دهد. در یک نتیجه‏گیری کلی، تجربۀ زیستۀ کنش‌گران نشان می‏دهد که تک‏فرزندها معمولاً به لحاظ مهارت‌های زندگی و توانمندی‏های فردی، متفاوت‌اند و این تفاوت اغلب خود را به صورت افراط یا تفریط نشان می‏دهد. البته باید توجه داشت که تک‌فرزندها به دلیل فقدان تضاد منافع معمولاً از امکانات و رفاه بیشتری برخوردارند که این خود سبب ظهور برخی مضمون‏های اختصاصی پیش‏گفته می‏شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

One-child living experience: A study of girls over 18 years

نویسندگان [English]

  • Javad Shojaei 1
  • Bahjat Yazdkhasti 2

1 PhD Student in Sociology, University of Isfahan

2 Associate Professor in Sociology, University of Isfahan

چکیده [English]

Statistics indicates that fertility is falling below the level of replacement. In parallel to this declining trend, we see an increase in the proportion of one-child families. This change in the family structure affects the quality of one-child life and, due to role limitation, the one-child socialization process has different conditions. Therefore, one-child as a social phenomenon must be studied precisely. The existing studies focus on quantitative explanations of the change in fertility behavior, and the meaning of these behaviors is less well-known. Also, few studies that have been performed on one-child, have "why" assumptions; it is important to identify the "Quiddity" of one-child. The current research, by adopting a phenomenological approach, describes the experience of one-child living in Tehran. The data were collected through a deep interview with twenty girls over the age of 18 years using with purposive sampling, analyzed by smith's six-step technique. Twelve themes were extracted from data analysis. The themes are: " reign in family, in regret of other positions, extreme expectations, loneliness: Just yourself and yourself, need for family support, in search of compensation, credit link, weakness in emotional relationships, destructive worries, parent's educative encounter, self-adjustment, and confrontation with stereotypes". The findings of this study could provide a clear picture of one-child lived experience. In a general conclusion, the lived experiences of subjects show that those who are the only child are usually different in terms of life skills and individual capabilities, and this difference often shows itself in extremity. It should also be noted that one-child, because of lack of conflict of interests, usually has more facilities and welfare leading to emergence of some specific themes listed above.

کلیدواژه‌ها [English]

  • phenomenology
  • Lived Experience
  • one-child
  • Tehran
[1] آقایاری‏هیر، توکل؛ فرخی نگارستان، مینا؛ لطیفی‏مجره، سیده‏ صدیقه (1395). «فرزندآوری به‌مثابۀ مخاطره»، فصل‌نامۀ مطالعات راهبردی زنان، دورۀ 19، ش 73، صص 33-7.
[2] آل‏منصور، لیلا؛ سامانی، سیامک؛ سهرابی، نادره (1393). «مقایسۀ همبستگی خانوادگی، استقلال عاطفی و احساس تنهایی بین دانش‏آموزان تک‏فرزند و چندفرزند مقطع دبیرستان»، اولین کنگرۀ ملی روان‌شناسی خانواده، گامی در ترسیم الگوی مطلوب خانواده.
[3] آل‏یاسین، سیدعلی؛ فریدونی، سمیه (1395). «مقایسۀ مثبت‏نگری، امید به زندگی و رضایت از زندگی بین دانش‏آموزان دختر تک‏فرزندی و چندفرزندی»، فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شماره یازدهم، صص 56-45.
[4] ابراهیمی، زینب (1392). «مقایسۀ توانایی حل مسئلۀ اجتماعی، سازگاری و شادکامی در فرزندان خانواده‌های تک‏فرزند و چندفرزند»، پایان‏نامۀ کارشناسی ‏ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی ‏واحد مرودشت.
[5] ارشادی، رؤیا (1392). «مقایسۀ سبک‏های دلبستگی و اضطراب اجتماعی در فرزندان خانواده‏های تک‏فرزند و چندفرزند»، پایان‏نامۀ کارشناسی ‏ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
[6] ایرانی، ویدا (1392). «مقایسۀ اعتماد‌به‌نفس، مهارت‏های اجتماعی و سبک‏های هویت در دانش‏آموزان خانواده‏های تک‏فرزند و چندفرزند»، پایان‏نامۀ کارشناسی ‏ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی ‏واحد مرودشت.
[7] بارون، رابرت؛ بیرن، دان؛ برنسکامب، نایلا (1391). روان‌شناسی اجتماعی، ترجمۀ یوسف کریمی، تهران: روان.
[8] بنگستون، ورن؛ اکاک، الن ‏اکاک و جمعی از نویسندگان (1391). دایرۀ‏المعارفخانواده(نظریه‏ها و روش)، مترجمان عالیه شکربیگی و شهلا مهرگانی، تهران: جامعه‏شناسان.
[9] برناردز، جان (1390). درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمۀ حسین قاضیان، تهران: نی.
[10] پیکهارت، کارل (1392). کلیدهای تربیتی برای والدین تک‏فرزند، ترجمۀ مسعود حاجی‏زاده، تهران: دانه.
[11] توسلی، غلام‏عباس (1376). نظریه‏های جامعه‏شناسی، تهران: سمت.
[12] جانینی بلوتی، النا (1381). اگر فرزند دختر دارید، ترجمۀ محمد جعفر پوینده، تهران: چشمه.
[13] حسینی، حاتم؛ پاک‏سرشت، سلیمان؛ رضایی، مهدی؛ مهرگانفر، مریم (1393). «تحلیل کیفی کنش فرزندآوری زوج‌های عرب شهر اهواز»، نامۀ انجمن جمعیت‏شناسی ایران، ش 17، صص 169-141.
[14] دانش‏نیا، فرحناز (1392). «بررسی و مقایسۀ رشد اجتماعی در فرزندان خانواده‏های تک‏فرزند و چندفرزند شهر اصفهان»، پایان‏نامۀ کارشناسی ‏ارشد، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه هرمزگان.
[15] رضایی، مهدی (1390). «زمینه‏های فرزندآوری پایین در کردستان ایران (شهر سقز)»، پایان‏نامۀ دکتری جمعیت‏شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
[16] چیل، دیوید (1388). خانواده در دنیای امروز، ترجمۀ محمد‏مهدی لبیبی، تهران: افکار.
[17] خلج‌آبادی ‏فراهانی، فریده (1395). «واکاوی شرایط زمینه‏ساز قصد و رفتار تک‏فرزندی در تهران»، فصل‌نامۀ مطالعات راهبردی زنان، دورۀ 18، ش 71، صص 58-29.
[18] قلعه‏برخورداری، فاطمه (1391). «مقایسۀ تحمل ابهام، احساس تنهایی و مسئولیت‏پذیری در فرزندان خانواده‏های تک‏فرزند و چندفرزند»، پایان‏نامۀ کارشناسی ‏ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم اجتماعی»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
[19] کریمیان، زهرا؛ شهبازی‌راد، افسانه؛ حقیقی کرمانشاهی، مارال (1394). «مقایسۀ شناخت اجتماعی کودکان دختر خانواده‏های تک‏فرزند و چندفرزند 5 و 7 سالۀ شهر اصفهان»، شناخت اجتماعی، پاییز و زمستان، ش 8، صص 34-22.
[20] ساطوریان، سیدعباس؛ طهماسیان، کارینه؛ احمدی، محمدرضا (1393). «مقایسۀ مشکلات رفتاری کودکان در خانواده‏های تک‏فرزند و دو‌فرزند»، فصل‌نامۀ روان‏شناسی و دین، س 7، ش 27، صص 80-65.
[21] سرایی، حسن (1390). جمعیت‏شناسی (مبانی و زمینه‏ها) ، تهران: سمت.
[22] سماکار، ندا (1390). «بررسی عوامل مؤثر بر نگرش به تک‏فرزندی زنان در آستانۀ ازدواج شهر تهران»، پایان‏نامۀ کارشناسی‏ ارشد جمعیت‏شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
[23] شجاعی، جواد؛ یزدخواستی، بهجت (1396). «مرور سیستماتیک مطالعات کاهش باروری در دو دهۀ اخیر»، فصل‌نامۀ مطالعات راهبردی زنان، دورۀ 19، ش 75، صص 159-137.
[24] صادقی، مسعود؛ روشن‌نیا، سمیه (1394). مقایسۀ تاب‏آوری در نوجوانان خانواده‏های چندفرزند و تک‏فرزند، اولین کنگرۀ ملی توانمندسازی جامعه در حوزۀ علوم اجتماعی روان‌شناسی و علوم تربیتی.
[25] عباسی ‏شوازی، محمدجلال؛ حسینی ‏چاوشی، میمنت (1392). تحولات باروری در ایران در چهار دهۀ اخیر، تهران: مرکز آمار ایران.
[26] عرفانی، امیر (1392). «باروری در ایران و شهر تهران: میزان‌ها، روندها و تفاوت‏ها»، فصل‌نامۀ مطالعات جمعیتی، س اول، ش اول، صص 107-87.
[27] کرایب، یان (1388). «نظریۀ اجتماعی مدرن»، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: آگاه.
[28] کوزر، لوئیس آلفرد (1372). زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‏شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.
[29] گیدنز، آنتونی (1382). تجدد و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید)، ترجمۀ ناصر موفقیان، تهران: نی.
[30] گیدنز، آنتونی (1388). پیامدهای مدرنیت، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: مرکز.
[31] مشفق، محمود؛ غریب‏عشقی، سارا (1391). «تحلیلی بر رابطۀ ارزش فرزندان و باروری بین زنان تهران»، فصل‌نامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، س 15، ش 58، صص 120-93.
[32] مرکز آمار ایران (1392). «بررسی پدیدۀ تک‏فرزندی با استفاده از نتایج سرشماری‏های 1385 و 1390، ص 25ـ166ـ169.
[33] منتظری، علی و همکاران (1395). «بررسی میزان تمایل به فرزندآوری و عوامل مرتبط با آن از نگاه مردم شهری و روستایی ایران»، مرکز تحقیقات سنجش سلامت، پژوهشکدۀ علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی.
[34] مهری‌ژاد، سید ابوالقاسم و همکاران (1394). «مقایسۀ هوش معنوی در بین دانش‏آموزان تک‏فرزند و چندفرزند دبیرستان‏های شهر شاهرود»، دومین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در علوم انسانی.
[35] میرغفوریان، زینت‌السادات (1393). «مقایسۀ ویژگی‏های شخصیت، خودکارآمدی، سازگاری و کمال‌گرایی دانش‌آموزان دختر تک‏فرزند و چندفرزند مقطع دبیرستان»، پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ‏واحد شاهرود.
[36] وهابی، معصومه (1377). «بررسی رابطۀ بین تک‏فرزندی و چندفرزندی با انگیزۀ پیشرفت و احساس فشار روانی در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‏های شهر تهران»، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی دانشگاه آزاد واحد رودهن.
[37] هاشم‌بیگی، الهه؛ سروقد، سیروس (1394). مقایسۀ سازگاری اجتماعی دانش‏آموزان تک‏فرزند و چندفرزند، دومین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی آسیب‏های اجتماعی و فرهنگی ایران.
[38] هورتولانوس، رلوف و همکاران (1394). انزوای اجتماعی در جامعۀ مدرن، ترجمۀ لیلا فلاحی‏سرابی و صادق پیوسته، تهران: جامعه‏شناسان.   
[39] Abbasi-Shavazi M. J., McDonald, P., Hosseini-Chavoshi, M (2009). “A cohort perspective on changes In family, fertility behavior and attitudes”, in The Fertility Transition in Iran, Revolution and Reproduction, London, New York. Springer,PP 97-115.
[40] Breton, D., and Prioux, F. (2009). “The one-child family: France in the European context”, Demographic Research 20, PP 657-692.
[41] Chan, Christine & D’Arcy, Melissa & Hill, Shannon & Ophaso, Farouk (2006). “Demographic Consequences of China’s One-Child Policy”, Prepared for the International Economic Development Program, Ford School of Public Policy”, University of Michigan.
[42] Contor.M. (1979), Neighbors and friends: An overlooked resource in the informal support system, research on aging.
[43] Demakakos, p., Nunn, S., Nazroo, j. (2006), “Loneliness, Relative Deprivation and Life Satisfaction”, retirement, health and relationship of the older population in England: The 2004 English longitudinal Study of Aging, PP 297-318.
[44] Erfani, Amir and Kevin McQuillan. 2014.
نابع
عیت ایرانزندی است. شهر تهران یک از بالاترین درصد خانواده های تک فرزند را دارد (عرفانی 1392: مرکز آمار ...)بگو جرا این تحقی“The changing timing of births in Iran: An explanation on the rise and fall in fertility after the 1979 Islamic Revolution”, Biodemography and Social Biology 60(1): PP 67-86.
[45] Falbo, T., and Polit, D. F. (1986). “Quantitative review of the only child literature: research evidence and theory development”, Psychological Bulletin, P 100(2), PP 176-189.
[46] Fleming, P. & Baum, A. Social support and buffering effect of friendships. Journal of Human Stress. 1986, 8 (3): PP 14-22.
[47] Hesketh, Therese & Lu, Li & Zhu Wei Xing (2005) “The Effect of China’s One-Child Family Policy after 25 Years”.
[48] Kumari, M. (16 Nov. 2010). Emergence of one child family norm in India, presented in the 1st Asian Population Conference, New Delhi, India.
[49] Smith, J.A., Flowers, P., & Larkin, M. (2009). Interpretative Phenomenological Analysis: Theory Method and Research, London: Sage, PP 82-101.