نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه پژوهشی جامعه‌شناسی گردشگری پژوهشکدة گردشگری (جهاد دانشگاهی خراسان رضوی)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

گردشگری به‌منزلة یک فعالیت فراغتی مدرن در جوامع معاصر شناخته می‏شود. با‌این‌حال، همچون بسیاری از فعالیت‏های فراغتی، دسترسی به سفر و گردشگری توزیع برابری در میان دسته‏های مختلف اجتماعی از جمله طبقات و جنسیت‌های مختلف (زنان و مردان) ندارد. از سوی دیگر، طبقة متوسط در جامعة ایران دگرگونی‏های وسیعی را در ارزش‏ها، الگوهای رفتاری و انتخاب‏ها در دهه‏های اخیر تجربه می‏کند. از همین رو، هدف پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش ذیل است: نخست اینکه زنان امروز طبقة متوسط در کلان‏شهرهای ایران چه کارکردهایی برای سفرهای تک‏جنسیتی ادراک می‏کنند؟ و دوم اینکه زنان مذکور در سفرهای تک‏جنسیتی پیش، حین و پس از سفر چه چالش‏هایی را ادراک می‏کنند و برای مواجهه با این چالش‏ها چه راهبردهایی را اتخاذ می‏کنند؟ برای این منظور رویکرد کیفی و روش مردم‌نگاری اتخاذ شد. در این زمینه، از چهارده زن مصاحبة عمیق انجام شد. یافته‏ها نشان داد زنان دو نوع کارکرد سلبی و ایجابی برای سفرهای تک‏جنسیتی/ تنها قائل‌اند. مهم‏ترین چالش آن‏ها، پیش از سفر، جلب رضایت خانواده و مدیریت منزل در غیابشان بود. چالش‏های حین سفر نیز به دو گونة عاطفی و کارکردی قابل دسته‏بندی بود. چالش‏های پس از سفر نیز چندان حائز اهمیت دانسته نمی‏شد. زنان برای مقابله با این چالش‏ها راهبردهای گوناگونی اتخاذ می‌کردند که طیفی از واکنش‏های منفعلانه تا فعالانه و خلاقانه را در‌برمی‏گرفت. در‌مجموع، سفر تک‏جنسیتی یا تنها برای زنان عرصة تجربه‏، محک‏زدن و اثباتِ قدرت، عاملیت و استقلال آن‏ها در جامعة معاصر ایرانی بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Women’s perception of female-only travel: functions, challenges and copping strategies in family

نویسندگان [English]

  • Neda Razavizadeh 1
  • Zahra Baradaran Kashani 2

1 PhD in Sociology, Assisstant professor of Research Institute of Tourism, ACECR

2 MS student in social science research, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Tourism is known as a modern leisure activity in contemporary societies. However, like other leisure activities, there is not an equal access to that among social strata including classes and genders. Furthermore, middle class in Iran experiences a wide range of changes in values, behavioral patterns and choices in recent decades. The purpose of this paper is to answer these questions: (1) what functions do middle class women in Iranian cities identify for lonely/female-only travels? (2) what challenges do they identify in lonely/female-only travels before, ongoing and after travel, and what are their coping strategies? To answer these questions, qualitative approach and ethnographic interview was used as a method. Fourtheen women were interviewed. Findings showed that women identified two functions for lonely/female-only travels: escaping and engaging. The most importatnt challenge for women befor travel were having family’s agreement and managing the household in women’s absance. Emotional and functional issues were two challenges for the female-only travelers when they were on tour. Womens’ coping strategies ranged from passive reactions to active and creative reactions. In conclution, lonely/female-only travel for women is a realm for experiencing, testing and proofing their own power, agency and independence in contemporary Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • single-gender travel
  • women’s tourism
  • lonely-women travel
  • Female-only Travel
[1] اچ. ترنر، جاناتان (1393). نظریه‌های نوین جامعه‌شناختی، ترجمة علی‌اصغر مقدس و مریم سروش، تهران: جامعه‌شناسان.
[2] ذانی، مهری؛ زال، هدا (1390). «گردشگری زنان فرصت‌ها و تنگناها از دیدگاه اسلام»، سپهر (سازمان جغرافیایی)، س20، ش 78، ص 63ـ70.
[3] استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت (1387). اصول روش تحقیق کیفی نظریة مبنایی رویه‌ها و شیوه‌ها، ترجمة بیوک محمدی، تهران: پژوهشکدة علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[4] استربرگ، ﮐﺮﯾﺴﺘﯿﻦ ﺟﯽ. (1384). روش‏های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، ترجمة احمد محمدپور و علی شماعی، یزد: دانشگاه یزد.
[5] آبوت، پاملا؛ والاس، کلر (۱۳۹۳). جامعه‌شناسی زنان، ترجمة منیژه نجم‏عراقی، مترجم، تهران: نی.
[6] باستانی، سوسن (۱۳۸۷). جنسیت، فرهنگ، ارزش‌ها و نگرش‏ها، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
[7] بلالی، اسماعیل؛ بختیاری سفر، زهره؛ محمدی، اکرم؛ محققی، حسین (1395). «عوامل مؤثر بر تضاد نقش‌های زنان و رابطة آن با تعارضات خانوادگی در شهر همدان»، جامعه‌شناسی کاربردی، س 27، شمارة پیاپی 64، ش 4، ص 117ـ132.
[8] بنت، اندی (۱۳۸۶). فرهنگ و زندگی روزمره، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: اختران.
[9] پورامحمد، احمد؛ سالاروندیان، فاطمه (1392). «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجاریه تا کنون در شهر تهران»، زن در توسعه و سیاست، دورة 10، ش 3، ص 51ـ74.
[10] پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ قدسی، امیر (1389). «نظریه‌های فرهنگی فمنیسم و دلالت‌های آن بر جامعة ایران»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 1، شمارۀ 3، ص 109ـ132
[11] جهان‌بین، رضا (1395). «بررسی و تحلیل عوامل توسعة گردشگری از دیدگاه زنان گردشگر در شهرستان دره‌شهر»، فصل‌نامة جغرافیا و مطالعات محیطی، س 5، ش 19، ص 75ـ88.
[12] رستگار خالد، امیر؛ مصلحی جنابیان، نرگس؛ آذرنگ، ندا (1394). «بررسی میزان تعارض نقش‌های کاری و خانوادگی در بین زنان (پلیس و معلم) و عوامل مؤثر بر آن»، فصل‌نامة برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، ش 24، ص 130ـ163.
[13] رفعت‌جاه، مریم؛ رشوند، مرجان؛ شهیدی زندی، مریم (1389). «تبیین جامعه‌شناختی فعالیت‌های فراغتی دختران جوان با تأکید بر عوامل آسیب‌شناختی آن»، مطالعات راهبردی زنان (فصل‌نامة شورای فرهنگی اجتماعی زنان)، س 13، ش 50، ص 30ـ80.
[14] روجک، کریس (۱۳۹۵). نظریة فراغت؛ اصول و تجربه‏ها، ترجمة عباس مخبر،‏ تهران: تیسا.
[15] زروندی، نفیسه (1386). «نقدی بر دیدگاه‌های رایج فمنیستی»، فصل‌نامة فرهنگی‌ـ دفاعی زنان، ش 4.
[16] سالدنا، جانی (۱۳۹۵). راهنمای کدگذاری برای پژوهش‌گران کیفی، ترجمة عبدالله گیویان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[17] سرایی، محمد‌حسین؛ روستا، مجتبی؛ اشنویی، امیر (1391). «عوامل مؤثر بر گذران اوقات فراغت در مناطق شهری ایران (مطالعة موردی: منطقة 8 مشهد)»، فصل‌نامة علمی‌ـ پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، س 2۷ ش 7، ص 25ـ37.
[18] سفیری، خدیجه؛ باستانی، سوسن؛ قرائی دامداباجا، لیلا (1394). «حمایت شبکه‌های اجتماعی غیر‌رسمی و رضایت از اوقات فراغت زنان متأهل شاغل در شهر اردبیل»، مجلة علوم اجتماعی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 2، ص 53ـ76.
[19] سفیری، خدیجه؛ مدیری، فاطمه (1391). «تفاوت‌های جنسیتی در اوقات فراغت»، ماهنامة علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران، س 10، ش 61، ص 90ـ101.
[20] علوی‌زاده، سید امیر (1385). «بررسی چگونگی و نحوة گذران اوقات فراغت بانوان شهر کاشمر»، فصل‌نامة جمعیت، ش 63ـ64، ص 62ـ83.
[21] عنایت، حلیمه؛ نره‌ای، نرجس (1393). «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحوة گذران اوقات فراغت زنان (مطالعة موردی: زنان متأهل شاغل شهر نورآباد ممسنی)»، فصل‌نامة جامعه‌شناسی نهاد‌های اجتماعی، س اول، ش 4، ص 33ـ55.
[22] فرهودی، رحمت‌الله؛ حبیبی، لیلا؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ جعفری مهرآبادی، مریم؛ سالاروندیان، فاطمه (1390). «فضاهای ویژه و مشارکت زنان در فعالیت‌های فراغتی»، فصل‌نامة مطالعات گردشگری، ش 15، ص 86ـ108.
[23] فلیک، اووه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.
[24] کرمی، محمدتقی؛ کرمی، فیروزه (1393). «بررسی تعارض نقش‌های خانوادگی و اجتماعی بانوان و ارائة الگوی مناسب برای زندگی خانوادگی زنان شاغل، مطالعة راهبردی زنان»، فصل‌نامة شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، س 16، ش 64، ص 8ـ46.
[25] گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ جویس، گال (1384). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی (جلد اول)، ترجمة احمد‌رضا نصر و دیگران، تهران: سمت و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
[26] لی، جان (1378). گردشگری و توسعه در جهان سوم، ترجمة عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و همکاران، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
[27] محمدپور، احمد (1389). ضد روش: منطق و طرح در روش‏شناسی کیفی (جلد1)، تهران: جامعه‏شناسان.
[28] مرکز آمار ایران (بی‏تا). چکیدة یافته‏های طرح آمارگیری گذران وقت‌ـ نقاط شهری تابستان ۱۳۹۴، بازیابی ۲۵ آذر ۱۳۹۶، از:
 https://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/abstract/1394/ch_ytagvdnsh_94-2.pdf
[29] مرکز آمار ایران (بی‏تا). نتایج آمارگیری نیروی کار در پاییز 1395، بازیابی ۲۵ آذر ۱۳۹۶، از:
 https://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/fulltext/1395/n_nank_95_3_v2.pdf
[30] نیکنام، کامبیز (1393). «مقایسة دو مفهوم گردشگر و زائر»، ویژه‌نامة علمی‌ـ ترویجی منظر، ش 29، ص 46ـ51.
[31] نیومن، ویلیام. لاورنس (1389). شیوه‏های پژوهش اجتماعی (رویکردهای کیفی و کمی، ترجمة حسن دانایی‏فرد و حسین کاظمی، تهران: مهربان‏نشر.
[32] هاشمی رکاوندی، مجتبی (بی‌تا). مقدمه‌ای بر روان‌شناسی زن با نگرش علی و اسلامی، قم: شفق.
[33] هریس، دیوید (۱۳۹۳). مفاهیم کلیدی در مطالعات فراغت، ترجمة محمدسعید ذکایی و سنا چاوشیان، تهران: تیسا.
[34] Anderson LF, Littrell MA (1995). “Souvenir- purchase behavior of woman tourists”, Annals of tourism, vol. 22. No. 2, PP 328- 348
[35] Berdychevsky L, Gibson HJ, Bell HL. (2013). “Girlfriend getaways and women s well being”, Journal of leisure research. Vol. 45, no 5, PP 602-623
[36] Brown, L, Osman, H (2017). “The female tourist experience in Egypt as an Islamic destination”, annals of tourism research, PP 12-22
[37] Lin YC, Lehto XY (2014). A study of female travelers needs trajectory and family life cycle. Journal of hospitality @ leisure marketing. PP 37-41
[38] Heimtun B. (2015). The friend, the loner and the independent traveler: nowegian midlife sinle womens social indetities when on holiday. Gender, place & culture: a journal of feminist geography.
[39] Jordan F, Aitchison C. (2014). “Tourism and the sexualisation of the gaze: solo female tourists' experiences of gendered power”, surveillance and mbodiment. leisure sudies. PP 329-349
[40] Jordan F, Gibson H. (1989). Were not stupid… but well not stay home either: Perspective, Master of Applied cultural Analysis, Lund University.
[41] McNamara KE, Prideaux B. (2010). “A typology of solo independent women travelers”, International journal of tourism research, 12. PP 253-26
[42] Urry, J.(2005). The Tourist Gaze, Second Edition, London: SAGE Publication.
[43] Wilson E, Little DE. (2005). “A “relative escape”? The impact of constraints on women who travel solo”, Tourism Review International, 9(2), PP 155-175.
[44] Wilson E, Little DE. (2008). “The solo female travel experience: exploring the, geography of women s fear”, Current issues in tourism, 11:2, PP 167- 186.
[45] Kinnunen, Kristiina (2013(.“Exploring Finnish Mothers Travel Risk Perception from an Ethnographic Perspective”, Master of Applied cultural Analysis, Lund University.