نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشگاه بین المللی امام‏ رضا (ع)، عضو هیئت علمی گروه شهرسازی، مشهد

2 کارشناس ارشد برنامه‏ریزی شهری، دانشگاه بین‏المللی امام‏رضا(ع)، مشهد

چکیده

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، ه‌مثابة هدف غایی برنامه‏های رفاه و مددکاری اجتماعی، رویکردی نوین است که بر دو رکن مهم «توسعة توانمندی‌های زنان سرپرست خانوار در معیشت پایدار برای خود و افراد تحت تکفلشان» و نیز «ارتقای مهارت‌های فردی و اجتماعی آن‌ها در مدیریت خانواده» استوار است و اجرای آن نیازمند به‌کارگیری راهبردها و سیاست‌های هوشمندانه و متناسب با ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کالبدی در سکونت‌گاه‌های غیررسمی است. از‌این‌رو، هدف این پژوهش، سنجش راهبردهای توانمندسازی برای قریب به 2 هزار 560 زن سرپرست خانوار در دو محلة اروند و انصار واقع در یکی از سکونت‌گاه‌های پرجمعیت غیر‌رسمی شهر مشهد، یعنی شهرک شهید رجایی، است. روش پژوهش حاضر به شیوة توصیفی‌ـ تحلیلی بوده و جمع‌آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه‏ای و میدانی انجام شده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در روش میدانی، مصاحبه با 14 مدیر مرتبط با حوزة اشتغال بانوان و نیز توزیع پرسش‌نامه بود. جامعة آماری (N) برابر با مجموع تعداد زنان سرپرست خانوار در دو محلة انصار و اروند (2 هزار و 560 نفر) و حجم نمونه (n) با استفاده از فرمول کوکران با مقدار خطای 05/0درصد معادل 334 نفر برآورد شد که به صورت تصادفی منظم میان زنان سرپرست خانوار توزیع شده است. شیوة تجزیه‏ و تحلیل بر‌اساس روش تحلیل استراتژیک کمّی (QSPM) بوده است. نتیجة این پژوهش گویای این امر است که از میان راهبردهای متنوع در توانمندسازی بانوان سرپرست خانوار در محلات انصار و اروند، «گسترش کارگاه‏های کسب‏وکار زنان» (با ضریب جذابیت 65/6)، ارتقاء انسجام اجتماعی و شبکة روابط بانوان (با ضریب جذابیت 48/6) و جذب سرمایه‏گذاری و ارائة تسهیلات (با ضریب جذابیت 29/6) و حمایت از خوداشتغالی زنان سرپرست خانوار (با ضریب جذابیت 17/6) بیش از دیگر استراتژی‌ها می‌تواند به توانمندسازی مؤثرتر زنان سرپرستان خانوار و قدرت‌یابی آن‌ها در تأمین معیشت پایدار و مدیریت مناسب‌تر خانواده‌های آنان کمک کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Strategic analysis of empowerment strategies for women heads of households In informal settlements with an emphasis on entrepreneurship Case study: Ansar and Arvand neighborhoods in Shahid Rajaei town of Mashhad

نویسندگان [English]

  • Qadir Siaami 1
  • Maliheh Sattarivand 2

1 Assistant Professor; Faculty member of the Department of Urban Planning, Imam Reza International University, Mashhad, Iran. (Author)

2

چکیده [English]

Today, the increase of female-headed households, especially in informal settlements, is considered as a social harm, and in order to solve it, the empowerment approach in the economic field has attracted a lot of attention. Therefore, in order to solve economic problems and job creation in informal settlements, the entrepreneurial approach was proposed based on local capitals and potentials. Because using this approach can be very effective in organizing economic and employment conditions and promoting income generation in informal settlements and areas. The purpose of this study is to evaluation of empowerment strategies women heads of households in Arvand and Ansar neighborhoods of Shahid Rajaei town of Mashhad with emphasis on entrepreneurship in informal settlements. These neighborhoods are located in the third erea of the sixth district of Mashhad and the number of women heads of households in these neighborhoods reaches more than 2560 people. The method of the present research is a descriptive-analytical method which is done with a measurement and evaluation approach. Library and field methods and questionnaires have been used to collect information. Also, the analysis was performed based on the method of strategic analysis and using the tools of GIS and SPSS software. The results of this study indicate that factors such as expansion of women's business workshops (with a score of 6.65) in the field of economic dynamism, promoting neighborhood social cohesion (6.48) and creating women's social networks (6.11) in the field of social capital, attracting investment and providing facilities (6.29) and supporting the self-employment of women heads of households (6.17) in the field of urban management transformation; are effective in improving the economic and entrepreneurial status and empowerment of women heads of households in informal settlements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Empowerment
  • women heads of households
  • informal settlements
  • Mashhad
آتشین‌صدف، عبدالرضا (1394). «پروندة ویژه: حاشیه‏نشینی»، مجلة پایش سبک زندگی، س2، ش11، ص 1ـ49.
امیری، مجتبی؛ کمالی، عباس (1390). «پالش‏های اقتصادی و اجتماعی اسکان غیررسمی برای مدیریت شهری (مطالعة موردی: بندرعباس)»، فصلنامة هفت‌شهر، س‌3، ش 37 و 38، ص 57ـ73.
جهان‌بین، رضا؛ بابایی‌اقدم، فریدون؛ روستایی، شهریور؛ اصغری زمانی، اکبر (1399). «تحلیل و سنجش عوامل اقتصادی مؤثر بر توانمندسازی زنان در محلات فرودست شهری (مطالعة موردی: سکونت‌گاه‌های غیررسمی شهر ایلام)»، پژوهش‏های جغرافیای انسانی، س 1، ش 52، ص 303ـ321.
خالوباقری، مهدیه؛ قریشی، محمد شایا (1390). «نابرابری اقتصادی و شکل‏گیری و رشد سکونت‌گاه‏های غیررسمی در شهر با تأکید بر ایران»، اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
دبیرخانة شوراهای اجتماعی محلات (1394). سند ارتقا و تعالی محلة انصار و اروند (منطقة 6. ناحیة 3) (طرح مطالعاتی انصار و اروند).
ستاری‏وند، ملیحه (1399). «توانمندسازی کارآفرین مبنا در سکونت‌گاه‏های غیررسمی با تأکید بر زنان سرپرست خانوار (نمونة موردی: شهرک شهید رجایی مشهد)»، پایان‏نامة ارشد، رشتة برنامه‏ریزی شهری، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‏المللی امام رضا(ع)، مشهد.
سرگلزایی جوان، طیبه؛ هادیانی، زهره (1395). «امکان‏سنجی توانمندسازی محله‏های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایة اجتماعی در محله شیرآباد شهر زاهدان»، فصلنامة رفاه اجتماعی، س 16، ش 63، ص 185ـ213.
سلامی، فرزانه؛ امیری، نگین (1395). شرحی بر اصول و قواعد رویکرد بهسازی شهرنگر سکونت‌گاه‏های غیررسمی و تحلیل اهمیت و جایگاه سیاست خیابان‌مداری در آن، چهارمین کنفرانس ملی پژوهش‏های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری.
صالحی امیری، سیدرضا؛ خدائی، زهرا (1390). حاشیه‏نشینی و اسکان غیررسمی، چالش‏ها و پیامدها، تهران: ققنوس.
صمد آقایی، جلیل (1380). «کارآفرینی: ضداشتغال، موتور توسعة اقتصادی»، ماهنامة تدبیر، ش 114، ص 18ـ24.
عباسی، رقیه (1393). «الگوی بازاریابی مکان در پروژه‏های بزرگ شهری؛ مطالعة موردی: شهر تهران»، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، رشتة مدیریت شهری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.
غلامی، روح‌الله؛ سیفی کفشگری، محسن؛ شهبازی، نجفعلی (1392). «عوامل اقتصادی و اجتماعی حاشیه‌نشینی در ایران (مطالعة موردی کلانشهر تهران)»، نشریة آفاق امنیت، س 6، ش 20، ص 167ـ186.
فرج‌پور، مریم؛ دودانگی، علیرضا؛ سلطانزاده، حسین (1394). «احیا و ساماندهی بافت‏های فرسوده شهری در راستای توانمندسازی زنان شهروند، موردپژوهی: اقدامات شهرداری تهران»، فصلنامة مدیریت شهری، ش 39، ص 109ـ134.
فلاح حقیقی، نگین (1394). «میکروکارآفرینی و توانمندسازی زنان روستایی: چالش‏های پیش رو»، نشریة کارآفرینی در کشاورزی، س 2، ش 1، ص 125ـ145.
فنی، زهره؛ فرج‌زاده، مژگان (1393). «توانمندسازی شغلی زنان و توسعة پایدار شهری (مطالعة موردی: زنان شاغل منطقة 18 شهر تهران)»، مجلة جغرافیا و توسعة فضای شهری، س 1، ش 1، ص 91ـ102.
قدیر، محسن (1380). اشتغال زن از منظر غرب و اسلام، مجموعه مقالات هم‏اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
Baycan Levent, T, Masurel, E, & Nijkamp, P (2003). “Diversity in entrepreneurship: ethnic and female roles in urban economic life”, International journal of social economics, 30(11), PP 1131-1161.
Biddulph, M. (2011). “Urban design, regeneration and the entrepreneurial city”, Progress in Planning, 76(2), PP 63-103.
Bosma, N, & Sternberg, R (2014). “Entrepreneurship as an urban event? Empirical evidence from European cities”, Regional Studies, 48(6), PP 1016-1033.
Burgess, Rod; Carmona, Marisa, Kolstee, Theo (1997b). The Challenge of Sustainable Cities: Neoliberalism and Urban Strategies in Developing Countries, Zed Books Ltd.
Cunningham, J.B. & Lischeron, J. (1991). “Defining entrepreneurship”, Journal of small business management, 29(1), PP 45-61.
Jones, S. R. (2007). “Suppor t ing urban entrepreneurs: Law, policy, and the role of lawyers in small business development”, Western New England Law Review., vol 30, issue 1. PP 71-91.
Lee, Y. S. (2016). “Entrepreneurship, small businesses and economic growth in cities”, Journal of Economic Geography, lbw021.
Sager, T. (2011). “Neo-liberal urban planning policies: A literature survey 1990–d2010”, Progress in planning, 76(4), PP 147-199.
Sriram, V., Mersha, T., & Herron, L. (2007). “Drivers of urban entrepreneurship: An integrative model”, International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 13(4), PP 235-251.
Thompson, D. (2012). “L3CS: An Innovative Choice for Urban Entrepreneurs and Urban Revitalization”, Symposium Articles, American University Business Law Review, Vol. 2, Issue 1 (2012), PP 115-152.
Timmons, J A, & Bygrave, W D. (1986). “Venturecapitals role in financing”, Journal of Business Venturing, 1(2), PP 161-176.